• Таным
• 19 Сәуір, 2021

Аяқпен тыныс алатын жәндік

Менің білуімше, көптеген адамдар, жануарлар тіпті жәндіктер де мұрнымен тыныс алып жатады. Ал қазір аяқпен тыныс алатын өрмекшінің бар екеніне қатты таңғалдым. Олар үйдегі шаң тозаңда пайда олатын жай ғана өрмекші емес. Теңіз түбінде немесе жағалауда өмір сүреді екен.

 Теңіз өрмекшілері - таңғажайып су астының тұрғындары. Жердегі өрмекшілерімен кейбір ұқсастықтарға қарамастан, тмүлдем басқа класқа жатады. Олар су астында тұзақ тоқымайды. Бірақ теңіз түбімен баяу жорғалап, өз олжаларын - ұсақ шаян тәрізділерді, отырықшы омыртқасыздар мен түрлі ұлулардан табады. Бұндай өрмекшілер теңіздер мен мұхиттарда әртүрлі тереңдікте өмір сүреді және мөлшері бірнеше миллиметрден ондаған сантиметрге дейін жетеді екен. Жәндіктің ас қорыту жүйесі қызықты: олардың ішектері бүкіл денеге біркелкі бөлініп аяғына дейін жүреді. Ас қорытудан басқа, ол ең маңызды функцияны орындайды: адамдардың қан айналымы жүйесі сияқты, оның көмегімен сүтқоректілердегі қоректік заттармен байытылған гемолимфа ағзасы ағып жатыр. Гемолимфаның қозғалысы ішектің жиырылуы арқылы жасалады. Бірақ ең таңқаларлығы, теңіз өрмекшілері тыныс алуды аяқтың ұштары арқылы жүзеге асырады. Дәл сол жерден оттегімен байытылған гемолимфа ішектің қозғалмалы қозғалыстарымен қозғалатын денеге өтеді. Сарапшылар бұл тұжырымды сұйықтыққа арнайы жарқыраған белгілерді қосу арқылы байқай алды. Оның көмегімен оның ағзадағы айналымы көрінген екен. Эволюция кезінде теңіз өрмекшілері Гилл функциясын орындайтын аяқтар арқылы тыныс алу қабілетіне ие болды. Ұзақ уақыт бойы бұл жануарлар экзоскелет арқылы оттегін сіңіріп диффузды тыныс алады деп сенген. Бірақ бұл жағдайда бірнеше ондаған сантиметрлік ірі өрмекшілердің жетілмеген диффузиялық тыныс алу арқылы жеткілікті мөлшерде оттегі алуы түсініксіз болып қалды. Енді ғалымдар эволюция кезінде теңіз өрмекшілері тыныс алудың мүлдем басқа түріне ие болғанын біледі.

Құралай ЖАНДАРБЕК