- Инфографика
- 24 Қараша, 2021
Тоғыз айдағы бюджет өрісі
Биылғы өткен үш тоқсанда мемлекеттік қарызды өтеу және қызмет көрсету шығындары 2 трлн теңгеден асты. Бұл туралы 2021 жылдың алғашқы тоғыз айындағы Қазақстан Республикасының шоғырландырылған бюджетіне шолуында Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының талдау орталығы хабарлайды.
Енді еліміз экономикасының аталған уақыт аралығындағы өрісіне кеңірек тоқталсақ. Талдауда: «Энергия ресурстары нарығындағы рекордтық бағалар мен елдегі жоғары экономикалық белсенділік (ЖІӨ 3,4% өсті) аясында шоғырландырылған бюджетке (ШБ) салық түсімдері айтарлықтай өсті» деп атап көрсетілген. Бұл қалай және қандай қаржылық көздер есебінен мүмкін болып отыр?
Биыл қаңтар-қыркүйекте 9,0 трлн теңге салық жиналған, бұл өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 31%-ға немесе 2,1 трлн теңге жоғары. Ал, ШБ жиынтық кірістері 10,6 трлн теңгені (+23%) құраған (1-инфограмма).
Бұл ретте республикалық бюджеттің абсолютті де, салыстырмалы да параметрлерінде салық түсімдерінің барынша ұлғаюы байқалатынын (инфографикаларды қараңыз) айта кеткен жөн. Корпорациялық табыс салығы (КТС), пайдалы қазбаларды өндіру салығы (ПҚӨС), өндірістік тауарларға қосымша құн салықтары (ҚҚС) бойынша түсімдер асыра орындалған.
Осылайша, биыл үш тоқсанда салықтық алымдар бойынша жылдық жоспардың орындалуы 76%-ды құраған (жыл қорытындысы бойынша 12,0 трлн теңге салық жинау жоспарлануда). Өткен жылдың ұқсас кезеңінде бұл көрсеткіш 69%-ды құраған екен.
Бұл ретте ШБ шығыстары кіріс бөлігі 34%-ға немесе 3,6 трлн теңгеге асыра орындалып, 10,4%-ға немесе 1,3 трлн теңгеге артық, қорытындысында – 14,2 трлн теңгеге дейін өскен. Бұл өсімнің жартысынан астамы (51% немесе 677 млрд теңге) борышқа қызмет көрсету және өтеу бойынша шығыстарға тиесілі. Осы баптарға жұмсалатын жиынтық шығыстар 2,0 трлн теңгеден асты, бұл ШБ барлық шығыстарының 14%-ын құрайды. Салыстыру үшін айтар болсақ, былтыр көрсеткіш 1,3 трлн теңгені немесе ШБ барлық шығыстарының 10%-ын құрапты.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін 2,9 трлн теңге жұмсалған, жылдық жұмылдыру жоспарына сәйкес 3,9 трлн теңге (76%) қарыз тартылып отыр. Бұл ретте Ұлттық қордан республикалық бюджетке трансферттер көлемі биылға жоспарланған 4,6 трлн теңгенің 3,4 трлн теңгесін құрап отыр. Естеріңізге сала кетейік, 2020 жылы трансферттер көлемі 4,8 трлн теңгені құраған (2-инфограмма).
Мұнайдың орташа бағасы барреліне 75 доллар болғанда, келесі жылы ШБ балансы профицитпен (S&P болжамы бойынша) орындалуы мүмкін. Энергия ресурстарының рекордтық бағасы елдегі экономикалық белсенділіктің тез қалпына келуімен бірге салық түсімдерінің айтарлықтай өсуіне ықпал етеді, делінген талдауда.
Бір жағынан, бұл 2023 жылдан бастап бюджет заңнамасына контрциклдық фискалдық ережені жоспарлы енгізу қарсаңында бюджеттің кіріс бөлігінің Ұлттық қордан түсетін түсімдерге тәуелділігін төмендетеді, сондай-ақ борыштық ауыртпалықты одан әрі ұлғайту қажеттілігін әлсіретеді. Халықаралық S&P рейтингтік агенттігінің болжамдары бойынша мұнайдың орташа бағасы барреліне 75 доллар болған кезде, келесі жылы ШБ теңгерімі профицитпен орындалуы мүмкін.
Алайда, екінші жағынан, кірістің күрт өсуі бюджет тәртібіне және шикізат нарығы конъюнктурасының өзгеруіне бюджет кірістерінің жоғары сезімталдығын сақтай отырып, мемлекеттің экономикадағы жоғары үлесін (2026 жылға қарай 14%-ға дейін) төмендету жөніндегі жоспарларды іске асыруға теріс әсер етуі мүмкін (3-инфограмма).
Бюджеттің кіріс бөлігінен көлемі едәуір жоғары шығындар қарыздарды тарту арқылы аздап жабылса да, қарыз жүктемесінің деңгейі және қызмет көрсету мен қарызды өтеу шығындары тез өсуде. Осылайша, мемлекеттік қарыз ЖІӨ-ге қатысты 29%-ға дейін өсті (2022 жылдың басындағы болжам – 31%), ал оған қызмет көрсетуге арналған шығыстар ШБ барлық шығыстарынан 14%-ға дейін өсіпті (бір жыл бұрын – 10%). Осыған орай мемлекеттік қарыздың жоғары деңгейі бойынша шектеу екі есеге жуық – 2022-2026 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық дамудың өзекті болжамында ЖІӨ қатысты 50%-ға дейін өсті (бұрын – 2019-2023 жж. әлеуметтік-экономикалық даму болжамында – 27%).
Естеріңізге сала кетейік, бюджет шығыстары мен мемлекеттік қарыз деңгейін басқару және болжамдау макроэкономикалық жағдайлардың, оның ішінде инфляциялық процестердің тұрақтылығы, экономикада ұзақ мерзімді пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыру, сондай-ақ елдік тәуекел-сыйақылар мен тәуелсіз рейтингтік бағалар үшін маңызды мәнге ие, деп түйіндейді талдау орталығы шолуында.
2328 рет
көрсетілді0
пікір