• Таным
• 25 Наурыз, 2023

Алашорда кезінде наурыз қалай тойланды?

Наурыз – Қазақстанда және Орталық Азияның басқа да елдерінде көктемгі күн мен түннің теңелуіне тұспа-тұс келетін, жаңа жылдың басталуын атап өтуге арналған дәстүрлі мереке. Бұл мақалада Алашорда кезеңінде Наурыздың қалай тойланғанын баяндаймыз. Наурыз мейрамы Алашорда дәуірінде де маңызды саяси оқиға болды. 

Алаш автономиясы – қазіргі Қазақстан аумағында 1917–1920 жылдар аралығында құрылған мемлекет. Оны қазақтың ұлттық мемлекетін құруды мақсат еткен бір топ қазақ зиялысы мен қайраткер азаматтар құрды. Алаш қайраткерлері Наурызды қазақтың ұлттық мемлекеті туралы көзқарасын нығайтып, өз ісіне қолдау көрсету мүмкіндігі ретінде пайдаланды. 

Алашорда кезінде Наурыз жалпыхалықтық мереке ретінде тойланып, Қазақстанның түкпір-түкпіріндегі қалалар мен ауылдарда мерекелік іс-шаралар мен жиындар өтті. Сол арқылы қазақ мәдениетін, тілін, салт-дәстүрін дәріптеді. Мерекеде қазақтың дәстүрлі әні, биі және тағамы негізгі символ болды. Наурыз қазақ мәдениетін, салт-дәстүрін және болмысын насихаттаудың маңызды мүмкіндігі болды. 

Наурыз – Орталық Азиядағы көптеген ұлт, соның ішінде қазақ халқы да тойлайтын дәстүрлі мереке. Қоластындағы ұлттардың дәстүрін, мәдени әдет-ғұрыптарын басып-жан-шуға тырысқан Кеңес өкіметі Наурыз мерекесін тойлауға да тыйым салды. Осындай қысымға қарамастан, қазақтар Наурыз мейрамын үйінде, шағын ортада тойлауды тоқтатқан жоқ. 

1917 жылғы большевиктер төңкерісінен кейінгі жылдарда қазақ ұлтшылдық қозғалыстары өркендеді. Олардың қатарында Қазақстанға автономия алуға ұмтылған Алашорда үкіметінің мүшелері де болды. Бұл кезеңде Наурыз қазақ болмысының және кеңестік мәдени ассимиляцияға қарсы тұрудың маңызды символына айналды.

Алашорда тұсында Наурыз мейрамын тойлауда қазақтың дәстүрлі ән-күйін дәріптеумен қатар, ұлттық ойындар мен жарыстарға басымдық берілді. Соның ішінде көкпар ойыны ерекше болды. Тұсау кесу, беташар ғұрыптары да осы мереке кезінде жасалып жатты.  

Кеңес өкіметінің Наурыз мерекесін және басқа да дәстүрлі мәдени әдет-ғұрыптарды басып-жаншуға тырысқанына қарамастан, бұл мере-келер Алашорда тұсында да, одан кейінгі уақытта да қазақ халқының мәдени болмысында маңызды рөл атқара берді. Бүгін де Наурыз – Қазақстандағы маңызды мереке. Наурыз мейрамының маңызды болуының себебі көп. Соның негізгілерін айтатын болсақ: Жаңару мен жаңғыру. Наурыз – көктемнің келуін тойлау, жаңару мен жаңғыру мезгілі. Мереке ескі жылдың аяқталып, жаңа жылдың басталуын, жаңа астық себіліп, көктің шығуын білдіреді.

Мәдени айдентика. Наурыз мейрамы қазақтың мәдениеті мен салт-дәстүріне терең енген. Бұл – қазақтың салт-дәстүрі төрге озатын уақыт. Қазақстандықтар үшін Наурыз мейрамы – мәдени мұрасымен қайта байланысып, дәстүрлі құндылықтарды өскелең ұрпаққа жеткізудің бір жолы.

Бірлік пен ынтымақ. Наурыз мейрамы – отбасы, ағайын-туыс, ауыл-аймақ бас қосатын мезгіл. Жұрт бір-біріне
қонаққа барады, бір-біріне сыйлық береді. Мереке адамдар арасындағы бірлік пен ізгілікке септігін тигізеді.

Тарихи маңызы. Наурыз мейрамын Орталық Азиядағы әртүрлі халықтар бес мың жылдан астам уақыт бойы тойлап келеді. Қазақ халқы үшін Наурыз мейрамының отарлауға қарсы тұрудың нышаны және қазақ тәуелсіздігінің мерекесі ретінде тарихи маңызы зор.

Халықаралық мойындау. 2009 жылы Наурыз мейрамы ЮНЕСКО-ның Адамзаттың материалдық емес мәдени мұрасы тізіміне енді, бұл оның Орталық Азиядағы көптеген ұлтқа ортақ мәдени дәстүр ретіндегі маңызын көрсетеді. 

Наурыз – Қазақстанның мәдени байлығы мен алуан түрлі болмысын көрсететін, өмірдің жаңаруы мен жаңа жылдың басталуын тойлайтын маңызды мереке. Наурыз құтты болсын! Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын! 

Нұрлыхан ЖҰМАХАН

«Ұлан» газеті