• УЙҒУР АВАЗИ
• 02 Шілде, 2010

«Яхшилиқ қилиштин қачсаң, һеч қачан ронақ тапмайсән»

Ярмәһәммәт Қурван оғли КУПИТДИНОВ өзиниң тәдбирчанлиғи, иш биләрмәнлиги, дадил һәм җүръәтликлиги түпәйли тиҗарәт саһасида чоң муваппәқийәтләргә қол йәткүзүп, жутдашлириниң зоқини қозғап келиватиду. Кәсипдашлири уни ишида тәләпчан десә, әл-ағинилири алий, җанап инсаний хисләтлирини мәмнунийәт билән қәйт қилишип, исмини чоң һөрмәт билән тилға алиду. Мошу күнләрдә 55 яшлиқ тәвәллудини нишанлаватқан көрнәклик тиҗарәтчи билән учришип, сөһбәтләшкән едуқ. Төвәндә әйнә шу сөһбәтни оқурмәнләр диққитигә һавалә қиливатимиз.

— Ярмәһәммәт ака, сөһбитимизни тәрҗимә һалиңиздин башлашни тоғра көрүватимән.

— 1955-жили ШУАРниң Ғулҗа шәһиридә туғулдум. Дадам Қурван мән туғулмай туруп, вапат болған екән. Анам атисиз житим қалған һәдәм Әрәпәтхан билән акам Нурмәһәммәтни вә алтә айлиқ мени бағриға бесип, шу жили Қазақстанға көчүп чиқип, Талғир наһийәсиниң Калинин (һазирқи Туздыбастау) йезисиға орунлишип, шу жилила колхозға ишқа кириду. Язниң қайнақ аптаплирида, күзниң изғирин шамаллирида етизлиқта ишләш Алланиң аҗиз бәндилири аталған аяллар үчүн асан болмиса керәк. Еғир әмгәк, балилириниң атисиз житим қелиши, униң үстигә яқа жутлардики мусапирчилиқ әндила оттуз яшниң үзини көргән анимизға йеник чүшкини йоқ. Билидиғиним, у қанчә қийналсиму, һеч налиған әмәс, һәммигә төзди, чидиди. Жиллар өтти, бизму әр йетип, анимизға әсқатқидәк болуп қалдуқ. Апам иштин һерип-ечип кәлсиму, бизни йениға олтарғузувелип: «Балилирим, дадаңлар һаяттин толиму яш кәтти, силәр, қулунлирим, атаңларниң маңа таплап кәткән аманити. Демәк, мени рази қилимән вә атаңларниң роһи қорунмисун десәңлар, әдәп-әхлақлиқ, әмгәк сөйгүч, бир-бириңларға меһриван адәмләрдин болуңлар. Чоңларниң алдидин тоғра өтмәй, һөрмәт қилиңлар. Мән-мәнчи, тәкәббур болмаңлар. Қолуңлардин кәлсә, адәмләргә яхшилиқ қилиңлар, хәйри-сахавәтлик болуңлар. Яхшилиқтин қачқан адәм һеч қачан ронақ тапмайду», дәп, дайим несиһәт қилидиған. Биз анимизниң шу несиһәтлиригә әмәл қилип, өсүп-улғайдуқ. Оттура мәктәптиму яхши оқудуқ. Турмуш қийинчилиғидин бирдин алий билим дәргаһида оқушумға мүмкинчилик болмиди. Шуңлашқиму мәктәпни тамамлапла, шоферлуқ курста оқудум. 1975-жили һәрбий хизмәттин кәлгәндин кейин, «Алматыэнергострой» трестида шофер-тәминлигүчи болуп ишлидим. Мошу мәһкимидә яхши ишлигәнлигим үчүн новәтсиз «ВАЗ-2199» машиниси берилди. 1983-жили Қазақстан Йеза егилиги институтини сирттин оқуп, тамамлиғандин кейин, Алмутидики мәркизий көктат базисида амбар башлиғи болуп ишлидим. 1984 — 1990-жиллири мәзкүр базиниң мудири лавазимида болдум. 1990 — 1995-жиллири Алмута вилайәтлик «Жемис» көктат қачилаш базисиниң мудири болуп хизмәт қилдим. 1995-жили бир гектар йәр сетивелип, униңда ашхана, базар ачтим. Кейинирәк уларни кәңәйтип, «Меһриниса» җавапкәрлиги чәкләнгән йолдашлиғини қурдум. Һазир мәзкүр ширкәт тәркивидә базар, ресторан, «Нур» кафеси вә сағламлаштуруш комплекси һәм бир нәччә дукан билән мәишәт орунлири ишләватиду.

— «Меһриниса» ширкити билән «Нур» кафеси йеқинлириңизниң исимлири билән аталғанму?

— «Меһриниса» ширкити 2002-жили дуниядин өткән анамниң, «Нур» кафеси болса, 2003-жили вапат болған акам Нурмәһәммәтниң намида атилиду.

— Чоң ширкәтни йолға қоюп, башқуруватқиниңизға он бәш жил бопту. Иш күниңизниң тәртиви қандақ?

— Һәр күни әтигән ишқа келип, базар ичини арилап чиқиш адитим бар. Икки бухгалтер, икки орунбасарим билән учришип, сөһбәтлишимән. Күндилик муһим мәсилиләрни әтигә қалдурмай һәл қилимән. Орунланған ишларниң йәкүнини чиқирип, әмәлгә ашурулидиған ишларниң планини түзүп чиқимиз.

— Сиз мәктәпни қазақ тилида тамамлисиңизму, уйғур әдәбий тилида яхши, әркин сөзләйдекәнсиз. Буниң сири немидә?

— Биринчидин, бу мениң ана тилим. Униң үстигә биз аилимиздә пәқәтла уйғурчә сөзлишимиз. Кәмтарлиқтин сәл чәтнәп ейтип кетәй, дөләт тили — қазақ тили билән рус тилиниму яхши билимән. Бу, әлвәттә, қәлбимгә анамниң ақ сүти билән сиңгән ана тилимни пухта билгәнлигимниң шарапити.

— Уйғур тилида нәшир қилиниватқан гезит вә журналларни, китапларни оқамсиз?

— Китапларни анчә оқуп кәтмәймән. Амма гезит вә журналларни үзмәй оқуймән. «Уйғур авази» гезити, «Мәрипәт» журнали мениң әң йеқин һәмрайим. «Уйғур авази» бу бизниң йерим әсирдин ошуқ тарихқа егә бирдин-бир рәсмий гезитимиз турса, уни қандақларчә оқумайсән вә муштири болмайсән. Мәрһум анам илгиридинла «Коммунизм туғи» («һазирқи «Уйғур авази») һәм униң әрәп графикиси асасида чиққан қошумчиси «Йеңи һаят» гезитлириға турақлиқ йезилатти һәм бизни у нәширләргә азду-көпту һамийлиқ қилишқа дәвәт қилатти. Һазир жутумдики 10 — 20 адәмниң ана тилимизда йоруқ көрүватқан мошу гезитни елип оқушиға ярдәм қолумни сунуватқанлиғим билән пәхирлинимән.

— Сиз билән учришип, сөһбәтлишиштин илгири Түрксиб наһийәлик өзини-өзи башқуруш комитети рәисиниң 33-территориялик сайлам округи бойичә орунбасари Һосманҗан Обулов билән Султанқорған мәһәллисиниң баш жигит беши Ғәйрәт Мәмәтәлиев өйгә телефон қилди. Сизниң һәр жили пәқәт өзиңизниң жутидила әмәс, башқа мәһәллиләрдиму өткүзүлүп туридиған чоң-кичик муюмларға ярдәм қолиңизни сунидиғанлиғиңиз, шундақла тәминати начар аилиләрниң гезитлиримизға муштири болушиға имканийәт яритип бериватқанлиғиңиз үчүн исмиңизни разимәнлик билән тилға алди. Мундақ иллиқ гәп-сөзләрни башқилардинму аңлиғиним бар.

— Иш қилип, көпчилик рази болса, шуниң өзи чоң совап. Кимду-бирлириниң ихтисадий җәһәттин қийниливатқанлиғини аңлап туруп, ярдәм қолумни сунмастин, байқиғучи сүпитидә баш чөкирип чәттә турувалсам, болмас. Анам рәмитиниң «Яхшилиқтин қачқан адәм, һеч қачан ронақ тапмайду», дегән несиһитигә әмәл қилип, иш тутушқа тиришимән.

— Һаятиңиздики әң йеқин, қәдирлик адәмлириңиз кимләр?

— Мәрһум анам Меһринисәмниң өлмәс роһи дайим қәлбимни йорутуп, қийин әһвалда қалған пәйтлиримдә мәдәт берип туриду. Һәдәм Әрәпәтхан  мениң бүгүнки утуқлиримға тәң хошал болуп, тәшвишлиримни бөлүшүп келиватиду. У йолдиши Олжамурат акимиз билән Мәккигә берип, мусулманчилиқниң бир пәрзини ада қилип кәлди. Қолға алған һәр қандақ иш һәдәмниң дуаси билән башлиниду десәм, ашуруп ейтқанлиқ болмас. Йәнә бир қетим тәкрарлимақчимәнки, мениң шәхс сүпитидә шәкиллинишимдә рәмити анам Меһринисәм билән һәдәм Әрәпәтханниң тәсири, тәрбийиси бөләкчә. Уларниң ғәмхорлуғини, йол-йоруғини көп көрдүм. Устазим дәп мениң үчүн бүйүк мошу икки инсанниң исмини атиған болар едим. Әнди рәпиқәм Руқийәм мениң әң йеқин мәслиһәтчим. У һәр қачан мениң иш-паалийитимни чүшиниш билән қоллап-қувәтләп, яр-йөләк болуп келиватқан һаяттики ишәшлик таянчим. Пәйттин пайдилинип, пәрзәнтлирим һәққидиму ейтип кетәй. Бир қиз, икки оғлум, йәттә нәврәм бар. Үчилиси алий билимлик. Қизим Зулфия балилиримниң чоңи. Йолдиши Пәрһат билән икки пәрзәнт көрди. Оғлум Бәхтияр рәпиқиси Наргиза билән үч пәрзәндини тәрбийиләп, қатарға қошуватиду. Өйимизниң кәнҗиси Ялқунҗан мениң билән ишләйду, икки балиси бар, рәпиқиси Гүлмира бала тәрбийиси билән бәнт. Мана мошулар мениң һаяттики әң йеқин һәм қәдирлик адәмлирим.

— Достлириңиз нурғунму?

— Наһайити көп. Уларни бөләкчә һөрмәтләймән вә қоюқ арилишимән.

— Немигә қизиқисиз?

— Немишкиду, билмәймән, «Мерседес» машинисиға бөләкчә қизиқимән, һәтта мәзкүр машина чиқидиған заводқиму пат-пат берип туримән вә шу машина тоғрилиқ йезилған журнал-китапларни издәп жүрүп оқуймән.

— Немигә хошал болисиз?

— Жутум, аиләм, уруқ-туққанлирим, ағинилирим билән иҗил-инақ яшаватқинимға мәмнунмән.

— Немигә ечинисиз?

— Һаятниң аччиқ-чүчүгини тәң тартқан вә тиҗарәтни биллә башлиған акам Нурмәһәммәтниң һаяттин толиму әтигән кетип қалғиниға ечинимән.

— Бош вақтиңизни қандақ өткүзисиз?

— Бош вақтимда уруқ-туққан, дост-яранларниң һалидин хәвәр елишқа алдираймән.

— Сиз өзиңизни бәхитлик адәм дәп һесапламсиз?

— Әлвәттә. Инсан бәхиткә пәқәт ишләш, тинмай издиниш арқилиқла йетиду. Бирақ һәр қандақ шараитта пак нийәтлик һәм меһир-шәпқәтлик болушимиз керәк. Әгәр адәмдә бу хисләтләр болмиса, бәхиткә қол йәткүзүш әсла мүмкин әмәс.

— Сөһбитиңизгә рәхмәт. Ишлириңизға муваппәқийәт тиләймән.

Сөһбәтләшкән Шәмшидин АЮПОВ.

Пәйзуллам ӘХМӘТОВ чүшәргән сүрәт.