• УЙҒУР АВАЗИ
• 30 Сәуір, 2010

Греклар: бизму мәзмут чинарниң бир шехи

Өткән әсирниң 20-жиллириниң ахирида Алмута вилайитигә грек тамака өстүргүчилири қәдәм тәшрип қилишқа башлайду. Шуларниң бири — Кубаньда тамака өстүрүш бойичә даңқи чиққан, Қазақстанға озуқ-түлүк санаити хәлиқ комиссариати тәрипидин алаһидә тәклип қилинған Герасим Георгиади еди. У қериндашлири билән һәмкарлиқта өзлириниң бу сөйүмлүк ишини йолға қоюп, хелә яхши нәтиђиләрни қолға кәлтүриду.Өткән әсирниң 30-жиллириниң иккинчи йеримида тәқипләнгәнләр һәм сүргүн қилинғанлар һесавиға қазақстанлиқ грекларниң сани 1350кә йетиду. 1942-жили тәқипкә учрап, өз зиминлиридин қоғланди болған онлиған грек аилиси Алмута вилайитиниң Челәк вә Талғир наһийәлиригә көчүп келиду. Бу мәзгилдә кәлгүсидә «Панфилов» дәп аталған тамака совхозини тәђрибилик рәһбәр, кубаньлиқ грек Петр Томаровский башқуратти. У өзиниң жутдаш-қериндашлирини қучақ йейип қарши алиду. Өй-ђай, иш билән тәминләп, тегишлик шараитниң һәммисини яритиду. Мусапирларму, өз новитидә, рәһбәрниң чәксиз ғәмхорлуғиға адил һәм шиђаәтлик әмгиги билән ђавап бериду. Улар жуқури көрсәткүчләрни қолға кәлтүрүп, егилик ихтисадини хелә егиз балдаққа көтириду. Меһнәттә шөһрәт қазанған бир қатар етиз мәрданилириға дөләт мукапатлири тапшурулиду. Ђүмлидин 1949-жили Петр Томаровский билән звено йетәкчиси Деспина Андрияди Социалистик Әмгәк Қәһримани атиғиға сазавәр болиду. Қазақстанлиқ греклар Сталин дәвридиму, униңдин кейинки социалистик түзүм һөкүм сүргән чағлардиму өзлириниң православие диниға садиқ болуп кәлди. Мәсилән, улар рождество, пасха, троица қатарлиқ диний мәйрәмлирини һеч қачан унтимиған һәм бүгүнки күндиму нишанлап кәлмәктә. Греклар тәбиитидин сәнъәт сөйәр хәлиқ. Бешиға еғир күлпәтләр чүшкән дәвирләрдиму ђумһурийитимизниң ђай-ђайлирида уларниң бәдиий һәвәскарлар коллективлири өз паалийәтлирини тохтатқан әмәс. Әллигинчи жиллири Қизилорда вилайитиниң Қазалы шәһиридә һәм Чимкәнттә хәлиқ театрлири мођут болған. Греклар мәйли иш баби билән кәлсун, мәйли сүргүнгә яки тәқипләшкә учрап кәлсун, қазақ хәлқи уларни кәң қучақ йейип қарши алди. Бу милләтниң мәшәқәтлик һаят йоли һәм ечинишлиқ тәғдири һәққидә язғучи Иван Джуха өзиниң «Спецэшелоны идут на Восток» намлиқ китавида тәпсилий баян қилиду. Бүгүнки күндә ђумһурийитимиздә 12 миң грек истиқамәт қилиду. Уларниң тәхминән 2,5 миңи Йәттису тәвәсидә яшайду. 2003-жили қурулған Алмута вилайәтлик «Элефтирия» греклар ђәмийитини милләтпәрвәр инсан, Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң әзаси Георгий Иорданиди башқуруп кәлмәктә. Мәзкүр ђәмийәтлик тәшкилатниң Талғир наһийәсидә «Арго» (рәиси Константин Муратиди), Әмгәкчиқазақ наһийәсидә «Эноси» (рәиси Савелий Карасивиди), Талдиқорған шәһиридә «Эллада» (рәиси Галина Путахиди) қатарлиқ шөбилири паалийәт елип бериватиду. Уларниң һәммисиниң асасий мәхсити — ђумһурийитимиздә истиқамәт қиливатқан грекларниң тилини, мәдәнийитини һәм урпи-адәтлирини сақлаш вә тәрәққий әткүзүштин, мустәқил Қазақстанниң ихтисадини, мәдәнийитини, хәлиқләр достлуғи билән миллий разимәнликни мустәһкәмләшкә мунасип төһпә қошуштин ибарәт. Әйнә шуни көздә тутқан һалда һәр жили нурғунлиған чарә-тәдбирләр өткүзүлүп туриду. Қазақстанниң һәм Грекияниң Мустәқиллик күнлири, диний мәйрәмләр, грек мәдәнийитиниң фестивали, муһим проблемиларға беғишланған дүгләк үстәлләр, һәр хил этносларниң қатнишиши билән уюштурилидиған спорт мусабиқилири шулар ђүмлисидиндур. «Элефтирия» ђәмийитиниң барлиқ шөбилири йенида тил, нахша-уссул үгитидиған мәхсус курслар паалийәт елип бериватиду. Мәсилән, Талғир наһийәсиниң Панфилов йезисидики мәктәптә қазақ тилини, грек тили билән мәдәнийитини үгитидиған синиплар, сәнъәт өмәклири һәм қочақ театри бар. Пәқәт грекларғила әмәс, башқа милләт вәкиллири үчүнму уларниң ишиги очуқ. Бу йәрдә мәдәний чарә-тәдбирләрни уюштурушта мәктәп мудири Наталья Тифанциди, «Афродита» ансамблиниң бәдиий рәһбири Елена Якупиди шундақла, Светлана Аргиропуло, Наталья Занилова кәби ђәмийәтлик ишлар активистлириниң мевилик әмгигини алаһидә тәкитләп өтүш орунлуқтур. Бу чарә-тәдбирләргә һађәтлик кийим-кечәк вә миллий чалғу әсваплирини сетивелишқа Алмута вилайәтлик һакимийәт турақлиқ ярдәм қиливатиду. Шуңлашқиму грек ђамаәтчилиги вилайәт һакими Серик Үмбетовтин чәксиз миннәтдар. Мундақ сахавәтлик ишларға Грекияниң Қазақстандики әлчиханисиму халис ярдимини көрситип, өз хәлқиниң вәкиллирини роһий һәм маддий ђәһәттин қоллап-қувәтләп келиватиду. Ейтмақчи, исми ђумһурийәткила әмәс, чәт әлләргиму тонулған атақлиқ нахшичи, Қазақстанниң хәлиқ артисти Лаки Кесоглуму ђәмийәт ишиға паал арилишип туриду. — Қазақлар, меһри өзиниң бепаян даласидәк кәң, меһмандост хәлиқ. Һә, мустәқил Қазақстан болса, демократия, сөз әркинлиги, ашкарилиқ камал тапқан мәмликәтләрниң бири, — дәйду Георгий Иорданиди. — Бу зиминда қолидин иш келидиған, тәдбирчан, билимлик һәм әмгәк сөйгүч адәм, миллитидин, ирқидин, динидин қәтъий нәзәр, һеч қачан йәрдә қалмайду һәм паравән яшайду. Шәхсән өзәм көп милләтлик Қазақстанни чоңқур илтиз тәртқан мәзмут чинарға қияс қилимән. Һә, биз греклар шуниң бир шехи. Мустәқил Қазақстанниң бүгүнки таңдики бебаһа ғәзниси — хәлиқләр бирлиги билән миллий разимәнлик. Мошу байлиқтин айрилмай, бир яқидин баш, бир йәңдин қол чиқирип, көп милләтлик елимизниң тәрәққиятиға мунасип үлүш қошуш һәр биримизниң гражданлиқ пәрзидур.1926-жили Кеңәшләр Иттипақида аһалини ройхәткә елишниң нәтиђиси бойичә, Қазақстандики грекларниң сани бари-йоқи 157 адәмни тәшкил қилатти. Уларниң көпчилиги Ақмола, Йәттису вә Шәмәй губерниялиридә яшиған. Қазақстандики грекларниң әвлади әсли Грекия һәм Түркиядин тирикчилик үчүн кәлгәнләр еди.

Е.Әсмәтов