• УЙҒУР АВАЗИ
• 30 Сәуір, 2010

Президент мәктүплири Қазақстанниң иђтимаий-ихтисадий тәрәққиятиға асас болмақта

Бир жил давамида мәмликитимиздә қанчә муһим һөђђәт қобул қилинмисун, Президентниң һәр жили қазақстанлиқларға йоллайдиған әнъәнивий Мәктүбиниң әһмийити бөләкчә. Уни жилниң әң муһим һөђђити дәп қобул қилидиғанлиғимизму шу әснадин. Қазақстан Ђумһурийити Конституциясиниң 44-бабиға мувапиқ, Дөләт рәһбириниң Қазақстан хәлқигә йоллайдиған Мәктүбиниң мәмликәт үчүн наһайити чоң әһмийити бар, у Һөкүмәтниң барлиқ паалийитиниң программисини бәлгүләйду, Парламент хизмитигә асасий йөнилиш бәргүчи күчкә егә, ички вә сиртқи сәясәт мәсилилирини өз ичигә алиду, оттура муддәтлик вә узақ муддәтлик истиқбалдики тәрәққиятниң мәхсәтлири билән вәзипилирини ениқлайду.Президент өз Мәктүбидә мәктүптин-мәктүпкичә болған дәвирни һәртәрәплимә кәң мулаһизә қилип, йол қоюлған камчилиқлардин йәкүн чиқиришқа, утуқларни техиму мустәһкәмләшкә дәвәт қилиду вә униң ениқ йоллирини бәлгүләп бериду. Президент Нурсултан Назарбаевниң бийилқи «Йеңи он жиллиқ — йеңи ихтисадий өрләш — Қазақстанниң йеңи имканийәтлири» дәп аталған Мәктүби жуқуридики пикирлиримизниң новәттики ениқ испати. Мустәқилликниң 19 жиллиқ тарихида елимизниң қол йәткүзгән утуқлири аз әмәс, Қазақстан өз тәрәққиятиниң йеңи пәллисигә көтирилди. Бу тарихий һәқиқәтни бүгүн дуния толуқ етирап қиливатиду, уни Қазақстанниң дунияниң ихтисадий вә сәясий мәйданида тутқан орниниң жилдин-жилға мустәһкәмлиниватқанлиғидинму көрүшкә болиду. Президент Нурсултан Назарбаевниң сөзи бойичә ейтқанда, «Бу елимизниң әң муһим нәтиђиси, бизни сүръәтлик тәрәққиятқа әкәлгән йол». Бүйүк француз язғучиси Оноре де Бальзак ХІХ әсирниң бешида «Бир ђүръәтлик адәмниң утуғи пүтүнсүрүк бир әвлатни дайим алға интилишқа, ђасарәт көрситишкә интилдуриду», дәп язған еди. Қазақстанниң утуғи, елимиздиму, дуниядиму, сөз йоқ, Президент Нурсултан Назарбаевниң исми билән чәмбәрчас бағлаштурулиду. Униң дана ички вә ташқи сәясити түпәйли Қазақстанда сәясий турақлиқ билән милләтләр ара разимәнлик қелиплашти. Әнди иђтимаий-ихтисадий тәрәққият наһайити еғир бир дәвирни баштин кәчүрүватқан мустәқилликниң дәсләпки жиллири Президент өзиниң әтини пәмләшни билидиған даналиғи түпәйли Қазақстанниң 2030-жилғичә болған узақ муддәтлик стратегиясини елан қилди. Мана мошу Стратегияни өз ичигә алған 1997-жилдики Президент Нурсултан Назарбаевниң Қазақстан хәлқигә йоллиған Мәктүбини һеч иккиләнмәй тарихий вақиә дәп аташқа болиду. 1998-жилниң сентябрь ейидики Президент Мәктүби еғир дәвиргә тоғра кәлди. Президент униңда: «Силәргә тарихий бурулуш пәйтидә Мәктүп йоллаватимән. Дуния драмилиқ ђәһәттин тамамән өзгәрди», дегән еди. Әнди 1999-жили декабрь ейида Президент хәлиққә йоллиған өз Мәктүбидә йеқин жилларда мәмликәтниң бехәтәрлигигә ховуп туғдуридиған бәзи хәтәрләрниң арисида хошна әлләрдә йүз бериватқан қураллиқ тоқунушларниң Қазақстанға йетип келиш истиқбалиниң йоқ әмәслигини тәкитләп, сәясий вә диний экстремизмниң тарилиши охшаш сәлбий көрүнүшләрни әйиплиди. Президент конституциялик әмәс усуллар билән һакимийәтни бесивелишқа болған урунушларни «дозаққа апиридиған йол» дәп атиди. 2000-жили октябрьда Дөләт рәһбири Қазақстанниң ихтисадий тәрәққиятини МДҺ әллири ичидики әң сүръәтлик тәрәққият дәп билдүрди. Шу жили елимизда 16 сәясий партия ройхәткә елинди, 2500 һөкүмәтлик әмәс тәшкилат паалийәт елип барди, аммивий әхбарат васитилириниң 80 пайизи дөләт қаримиғидин сирт болди. Сәясий системини демократияләштүрүшниң асасий йөнилишлири сүпитидә Президент сот системисиниң мустәқиллигини мустәһкәмләшни, һоқуқ ислаһитини, йәрлик һакимийәт органлириниң вакаләтлирини кәңәйтишни, сайлиниш системисини орнитишни, сайлам қанунлирини мукәммәлләштүрүшни вә гражданлиқ ђәмийәт институтлирини мустәһкәмләшни новәт күтмәйдиған вәзипиләр сүпитидә алға сүрди. 2001-жилниң сентябрь ейидики өз Мәктүбидә Президент Һөкүмәт алдиға индустриаллиқ вә регионаллиқ сәясәтни тәйярлашни аяқлаштуруш, дөләтлик функцияләрни бир мәркәзгә топлимаслиқни давам қилиш вә бюджет мунасивәтлириниң оттура қәрәллик үлгисини бәкитиш, бюджет ђәриянини мукәммәлләштүрүш, акционерлиқ ђәмийәтләр хизмити вә баһалиқ қәғәзләр базирини рәтләш мәсилилири бойичә қанун һөђђәтлирини тәйярлашни чапсанлитиш вәзипилирини қойди. 2002-жили апрель ейида елан қилинған Мәктүпниң асасий мавзуси йезиларни өз әксигә кәлтүрүш вә гүллитиш болди, шундақла өлүм ђазасиға мораторий елан қилиш тоғрилиқ мәсилә көтирилди. 2003-жили апрельда Президент Һөкүмәтниң 2015-жилғичә болған индустриялик-инновациялик тәрәққият программисини тәйярлиғанлиғини мәлум қилди. 2004-жили март ейидики өз Мәктүбидә Президент Англияниң «Дейле телеграф» гезитиға асаслинип, транзитлиқ ихтисади бар дөләтләр арисида Қазақстанниң сүръәтлик тәрәққий қиливатқан әлләрниң бири болуп һесаплинидиғанлиғини қәйт қилди. Дуниявий банкниң тәһлили бойичә, Қазақстан оттура дәриђидин жуқури кирими бар дөләтләр тәркивигә кирди. 2005-жили апрельда Президент: «Биз ички умумий мәһсулат йетиштүрүшни икки һәссә көпәйтип, йәнә бир Қазақстанни қелиплаштуридиған пәллигә йеқинлидуқ», деди. Дөләт рәһбири 2010-жили ђан бешиға чаққанда ички умумий мәһсулатни 5800 АҚШ доллиридин ашидиған мөлчәргә, йәни Чехия, Венгрия, Польша, Малайзия охшаш әлләрниң дәриђисигә, әнди 2015-жили, тәхминән, 9000 АҚШ доллири дәриђисигә йәткүзүшкә күчимиз йетидиғанлиғини тәкитлиди. Дөләт рәһбири дөләтчиликни мукәммәлләштүрүш, елимиздики вә региондики турақлиқни мустәһкәмләш, хам әшия әмәс секторларни тәрәққий әткүзүшкә алаһидә әһмийәт берип, ихтисатни сүръәтлик тәрәққий әткүзүш, билим бериш вә иђтимаий саһаларни, ђүмлидин гражданлиқ ђәмийәтни турақлиқ тәрәққий әткүзүш охшаш башқиму муһим мәсилиләрни күн тәртивигә елип чиқти. 2006-жилниң март ейидики Мәктүбидә Президент Қазақстанниң дуниядики риқабәткә қабилийәтлик 50 мәмликәтниң қатариға кириш стратегиясини тәклип қилди. У Қазақстанниң дуниявий ихтисатта турақлиқ орун егилишигә асас болуп, аләмшумуллаштуруш көчидин кейин қалмаслиқниң алдини елип, заманивий иђтимаий сәясәт жүргүзүшни, билим билән мәдәнийәтни тәрәққий әткүзүшни көздә тутиду. 2007-жилниң февраль ейидики Мәктүпниң асасий алаһидилиги униң толуғи билән иђтимаий саһани өз ичигә алғанлиғидин ибарәт болди. Бу Мәктүпни һәқиқий мәнасида елимизниң ички вә сиртқи сәяситидә көздә тутулған он вәзипини әмәлгә ашурушқа қаритилған оттуз муһим йөнилишни ениқлап бәргән комплекслиқ программилиқ һөђђәт дәп һесаплашқа болиду. 2008-жилниң апрелидики Мәктүбидә Президент Қазақстанниң дуниядики риқабәткә қабил 50 мәмликәтниң тәркивигә кириш вә 30 корпоративлиқ илғар лайиһә арқилиқ елимизни индустрияләштүрүш асасий стратегиялик мәхситимиз болуп һесаплинидиғанлиғини атап көрсәтти. Дөләт рәһбириниң өткән жилдики Мәктүби дуниявий ихтисадий вә малийәвий боһран өз әвђигә чиққан бир шараитта елан қилинди. Президент боһранниң бизгә сирттин кәлгәнлигини вә униң түп-асаси дуниявий ихтисатниң заман тәләплиригә мувапиқ уюштурулмайватқанлиғи түпәйли пәйда болғанлиғини тәкитлиди. Президентниң пикричә, дуниявий боһрандин кейин дуниядики мәбләғ системиси өзгириду. Нурғунлиған әлләр ихтисатни «қолдин башқуруш» һађәт екәнлигигә көңүл бөлүп, уни рәтләш мошу боһрандин чиқишниң муһим амилиға айлиниду. Мошу Мәктүптә Президент боһранниң тәсирини йениклитишкә вә боһрандин кейинки әлниң тәрәққиятини тәминләшкә қаритилған Регионаллиқ иш билән тәминләш стратегиясини, йәни «Йол хәритисини» әмәлгә ашурушниң қолға елинғанлиғини елан қилди. Дөләт рәһбири әмәлгә ашурулуватқан истиқбаллиқ инвестициялик лайиһиләрни мәбләғ билән тәминләшни вә уни йәниму давамлаштурушқа алаһидә көңүл бөлидиғанлиғини қәйт қилди. Дөләт рәһбириниң әйнә шундақ дадил қәдәмлири түпәйли Қазақстан дуниявий боһранға тақабил туралиди. Нурсултан Назарбаев бийилқи «Йеңи он жиллиқ — йеңи ихтисадий өрләш — Қазақстанниң йеңи имканийәтлири» намлиқ Мәктүбидә 2020-жилғичә болған дәвирни өз ичигә алған Тәрәққият стратегиясини орунлашқа қаритилған йеңи муһим вәзипиләрни алға сүрди. У вәзипиләрниң немиләрдин ибарәт екәнлигини биз яхши билимиз. Иврайим БАРАТОВ.