• УЙҒУР АВАЗИ
• 17 Мамыр, 2010

«Һосман герой» вә униң оғли

Буниңдин 65 жил илгири милтиқ дориси пурап туридиған Улуқ Ғалибийәт күни дунияға кәлгән наресидиләр бүгүн һаятиниң шу шанлиқ даваниға көтирилип, яшанғанлар сепидин орун алди. Шуларниң бири яркәнтлик Аблеким Һосман оғли Тохтаев.

Аблекимни бәзиләр Победа дәп атайду. Буниң өзигә хас тарихи бар. Бу ата-анисиға мунасивәтлик болғачқа, алди билән шулар тоғрилиқ қисқичә гәп қилип өтүш орунлуқ болса керәк, дәп ойлаймән.

Победа-Аблекимниң дадиси Һосман ака Тохтаевниң қәһриманлиғи тоғрилиқ балилиқ дәвримдә нурғун аңливедим. Униң «Һосман герой» дегән атиғи Яркәнт тәвәсигә пур кәткән еди. Немә үчүн шундақ аталғанлиғиға у чағларда анчә етивар бәрмигән екәнмиз. Кейинирәк билдуқ. Йеқинда Панфилов наһийәлик «Колхозчилар авази» гезитиниң уруш жиллири йоруқ көргән санлирини варақлаветип, униң 1944-жили 28-мартта чиққан саниниң биринчи бетидә «Қәһриман Тохтаев Һосман» сәрләвһилик мақалини оқуп, аңлиған-билгәнлиримгә йәнә бир қетим ишәнчә һасил қилдим. Униңда төвәндикиләр йезилған екән: «Тохтаев Һосман 1890-жили Борхоҗа (һазирқи Көктал) йезисида кәмбәғәл дехан аилисидә туғулған. 1918-жилғичә ата-анисиниң тәрбийисидә болди. Униңдин кейин партизанлар қатарида болуп, 1924-жилғичә басмичиларға қарши күрәшти. 1924-жилдин 1934-жилғичә чегарилиқ отряд йенида хизмәт қилип, Яркәнт вә Уйғур районлирида бандитларға қарши күрәшти. Йол. Тохтаев һәрбий ишни интайин яхши көриду. У ақ финларға қарши урушта командованиениң бәргән тапшурмилирини адил атқурди. Улуқ Вәтән уруши башлиниши билән уруш мәйданида болуп, немис-фашист басқунчилириға қарши җәңләрдә алаһидә батурлуқ вә қәһриманлиқ көрсәтти.

Чоң сержант Тохтаев өз бөлүмчисидики қизил әскәрләрни өзи охшаш мәргән қилип үгитип, берилгән җәңгиварлиқ тапшуруқларни зор интилиш билән орунлиди. Йол. Тохтаев өзи 66 немисни өлтүрүп, 6 немисни тутуп әкелип, штабқа тапшурди.

Йол. Тохтаевниң көрсәткән батурлуғи алаһидә баһалинип, һөкүмитимиз Қизил Туғ вә Қизил Юлтуз орденлири, шундақла «Җасарити үчүн» медали билән тәғдирлиди. Шундақла униң немис-фашист басқунчилириға қарши урушта көрсәткән қәһриманлиғи әскә елинип, һәрбий бөлүм командованиеси чоң сержант Тохтаев Һосманға немис үлгисидә ясалған бир мәргәнлик милтиғини шәхсий бешиға соға қилип бәрди.

Йол. Тохтаевниң аниси һазир 115 яшта. Оғлини аниси кичигидинла «Батур бол, балам, өз анаң болған вәтиниңни чевәрлик билән сақла, шу вақитта мениң бәргән ақ сүтүмни ақлайсән», дәп вәсийәт қилип кәлгән. Тохтаев анисиниң вәсийитини адил орунлиди.

Йол. Тохтаев һазир Яркәнткә келиши билән командованиениң тапшуруқлирини орунлап, колхозларға берип, уларниң турмуши билән тонушмақта. У һазир «Пахтилиқ», Дмитров намидики колхозларда болуп үлгәрди».

Мундақ учришишлар наһийә егиликлиридила әмәс, кархана, мәһкимә, мәктәпләрдиму уюштурулуп, җасур жүрәк җәңчи Һ.Тохтиевни жутдашлири дағдуғилиқ күтивалған еди.

Шуниңдин кейинки һаятини Һосман ака течлиқ әмгәк мәйданида өткүзиду, һәр хил иш-хизмәтләрни шәрәплик атқуриду. У фронттин кәлгән жили йеза муәллими Айшәм Имирова билән турмуш қуриду, бир жилдин кейин, йәни 1945-жили 9-май күни Аблеким туғулиду. Айшәм һәдә маңа яхши тонуш, ениғи мениң устазим. Пәнҗимдә оқуватқинимизда, бизгә дәрис бәргән вә синип йетәкчимиз болуп, анилиқ меһрини төккән еди. Бирақ устазимизниң һаяти қисқа болди, 1959-жили 41 йешида аләмдин өтти. Һосман ака униңдин бурунирақ, йәни 1954-жили вапат болған еди. Шу сәвәплик Аблеким ата-анисиниң меһир-шәпқитини анчә көрәлмәй өсти. Асасән чоң аписи Һәҗәрбүви билән кичик дадиси Коммунар Петәшевниң ғәмхорлуғи түпәйли тәрбийилинип, қатарға қошулди.

Бу күнләрдә Аблеким  Яркәнт шәһиридә истиқамәт қилса, униң сиңлиси Руқийәм Алмута шәһиридә яшайду.

Жуқурида тәкитләнгинидәк, Аблеким Ғалибийәт күни туғулғачқа, қәһриманниң оғлиға исим қоюш мәрасимини наһийә рәһбәрлиги алаһидә дағдуғиға айландуриду. Наресидини бүк-барақсанлиқ Өсәкниң әң гөзәл җайиға апирип, исмини Победа дәп қойиду. Бу тәнтәнигә наһийәлик һәрбий комиссириатниң, чегара отрядиниң рәһбәрлири вә әтраптики йезилардин нурғунлиған адәмләр қатнашқан. Шу вақиәниң шаһидлири һазир аримизда бар.

Кейинирәк Победа өз исмини Аблеким дәп өзгәртивалиду.

Бүгүн һаятиниң 65-даваниға көтирилгән Аблеким Тохтаевму жилларни беһөддә өткүзмиди. У шәһәрдики Луначарский намидики рус оттура мәктивиниң йәттинчи синипини тамамлиғандин кейин, Талдиқорған шәһиридики йеза егилиги техникумида оқуйду вә агроном мутәхәссислигини егилигән жигит жутиға қайтип келип, әмгәк паалийитини башлайду.

Аблеким наһийәлик иҗраий комитет йенидики Гражданлиқ мудапиә штабиниң башлиғи, иҗраий комитетниң инструктори, «Бирлик» колхози партия комитетиниң кативи, наһийәлик «Сельхозхимия» карханиси автобазисиниң башлиғи охшаш җавапкәрлик хизмәтләрни шәрәплик атқуруп, өзиниң һәртәрәплимилик қабилийити билән көзгә чүшиду. Шундақла иштин қол үзмәй, Қазақстан Дөләт университетини, андин Алмута алий партия мәктивини тамамлайду.

Наһийә ихтисадиниң тәрәққиятиға бир кишилик үлүшини қошқан Аблекимниң исмини Өсәк вадисиниң аһалиси мәмнунийәт билән тилға алиду. У мундақ һөрмәткә өзиниң адил әмгиги билән қол йәткүзгән инсан.

Абдукерим ТУДИЯРОВ.

Панфилов наһийәси.