• УЙҒУР АВАЗИ
• 14 Сәуір, 2017

«Тәбиәтни қоғдаш — ортақ мәсилә»

Экология — организмниң әтрап муһит билән мунасивитини тәтқиқ қилидиған илим саһаси. Бирақ бизниң чүшинигимиздә экология — әтрап муһит тоғрисида илимла әмәс, у шундақла дунияға йеңичә көзқараш. Адәм балиси — бу системини башқурғучи әмәс, аңлиқ болсиму, пәқәт тәбиәтниң бир бөлиги. Адәм тәбиәт қанунийәтлирини орунлиши вә тәбиәт байлиқлирини һимайә қилиши лазим.Адәм тәбиәтсиз тирикчилик қилалмайду. Тәбиәт — гөзәллик дунияси, сирини ачқансири униң йеңи-йеңи қирлириниң бар екәнлигини биләләймиз. Тәбиәтни һимайә қи­лиш­қа беғишланған ча­риләрниң һәммиси адәм­ниң тәбиәткә болған муһәббитини ойғитиш, тәбиәт байлиқлирини сақ­лап қелишқа қаритилған. Келәчәк әвлат үчүн тәбиәтни сақлап қелиш – умумий вәзипә. Тәбиәтниң қир-сирини үгиниш үчүн барлиғимиз уни яхшилап тонуп-билишимиз керәк, шу чағдила «мән тәбиәтни һимайә қилғучи» дәп ишәшлик ейталаймиз.

Әтияз кәлгәндә күнниң иссиғиниға, биринчи гүлләрниң пәйда болғиниға, қушларниң авазиға хошал болидиғинимиз ениқ. Язниң күнлири қизирип петиватқан күнму бизни хошаллиққа бөләйду. Түндә асмандики юлтузларниң чиққиниға қарап, шу көктә пәрваз қилғумиз келиду. Шундақ екән, ички дунияси тәбиәт билән биллә болған адәм өзини бәхитлик сезиду.

Әпсус, жираққа бармайла, Чарин дәриясиниң әтрапини алайли. Хәлиқ үчүн әң керәк болған су көзлириниң бири топиниң начарлишишидин тартиливатиду. Бу дәрияниң әтрапи чөлгә айланди, дайим шамал чиқип туридиған болди.

Топиниң бузулуши йеза егилигигә өзиниң сәлбий тәсирини йәткүзүватиду. Топа сапасиниң начарлишиши өсүмлүкләр вә җаниварлар дуниясиға чоң зиян кәлтүриду. Йәр бетидә орманларниңму мәйдани азаймақта. Орман тописи нәмни, суниң тәңпуңлуғини сақлашта муһим роль ойнайду. Нәм топида болса, тирик организмлар вә өсүмлүкләр көпләп учришиду.

Атмосфера җанлиқ нәрсиниң һәммисини һава билән тәминләп олтирип, кислород вә башқа маддиларниң айлинишини тәминләйду. Атмосфера тәркивидики кислород билән карбонат газиниң мөлчәри өзгиришләргә дучар болуватиду. Әнди кислородниң мөлчәри азийип, карбонат газиниң мөлчәри көпәйгәндә, адәм вә башқа жанлиқларниң нәпәс елишиниң начарлайдиғини тәбиий.

Хуласиләп ейтқанда, тәбиәтни қоғдаш – һәм­мимиз үчүн ортақ вәзипә дегүм келиду. Бу — һәр адәмниң муқәддәс пәрзи болуп һесаплиниду. Һәммимиз келәчигимиз тоғрилиқ җиддий ойлинишимиз лазим.

Таймир РӘХМИТУЛЛАЕВ,Ширин оттура мәктивиниң оқуғучиси.

Уйғур наһийәси.