• УЙҒУР АВАЗИ
• 13 Маусым, 2011

Чәт әлләрдики қериндашлиримиз иҗадидин

Әзиз Әйса

1970-жили Тарим дәриясиниң оттура еқимидин шималға җайлашқан Шияр наһийәсидә туғулған. Он икки жилдин бу ян Англияниң Лондон шәһиридә яшаватиду. Шу йәрдики уйғур мәдәнийәт паалийити билән шуғуллиниду, уйғур ансамблиниң рәһбири.

Боғулған һислар

Изгү һислирим кечә асминида,

Үзиду чеки йоқ аләмгә пинһан.

Издәп юлтуздин өзигә һәмра,

Өртәйду жүрәкни туғулған арман.

Учраштим тәңқиста ай биләнму,

Егилди ай қизчақ «әссалам» дәп.

Муңланған жүрәкни сезип

қалдиму?!

Тәбәссүм әйләйду,

«сирдишайли» дәп.

Көрүшкә несип болупту бүгүн,

Келипсиз қедимий

Таримдин меһман.

Яшамсиз йәнила сайәм астида,

Ухлайду һазирму Тәклимакан?!

Боғулди һислирим,

кәлдим өзәмгә,

Қалдуруп җавапсиз ай қиз

сөзини.

Санчилди зәп аччиқ

дәрдиң жүрәккә,

Кетивалдим сайисида

жумуп көзүмни.

(1998-жил,12-декабрь, Ақсу).

Бир гүл ечилса...

Бир гүл ечилса болмайду баһар,

Кәлмәйду сайриса өзичә

бир қуш.

Бақмайду тәбиәт адәм мәйлигә,

Салсиму алдирап дехан

йәргә қош.

Бир гүл ечилса болмайду баһар,

Турса дәл-дәрәқ

йепиқсиз қақшал.

Унтиған уларни сала етизлар,

Йетипту үстигә йепивелип чатқал.

Бир гүл ечилса болмайду баһар,

Көчсиму көңүлгә шерин шәйдаси.

Қоялмай қиз-жуган қешиға һосма,

Күткүзәр қәлбини көкләм

тәшнаси.

Бир гүл ечилса болмайду баһар,

Кәлмәс каккукму мәдһийә оқуп.

Өйүмгә кирмәс қалиғач әсла,

Яшимас қайтидин овисин тоқуп.

Бир гүл ечилса болмайду баһар,

Болсиму сениң бейиштәк беғиң.

Сүрәлмәс нота, төкүлмәс чечәк,

Кәлмисә пәсиллик әтияз чеғиң.

Бир гүл ечилса болмайду баһар,

Ачиду ғунчилар, иллиса җаһан.

Қоғлинип қишму, алмишип пәсил,

Туриду тәкрар, тәбиәт һаман.

Бир гүл ечилса болмайду баһар,

Жүрмә сән уни чекәңгә теңип.

Қисқа бу һаят, худди аққан су,

Түгәйду ахир, топраққа сиңип.

Туғулдум қишта, баһарға ашиқ,

Яз Әзиз йәнә көп,

баһарға һармай.

(1999-жил, апрель, Ақсу).

Һаят ишқи

Иккиләнмәймән,

Сөйгү алдида.

Зарлимаймән,

Тәғдир қойнида.

Янғин...

Оттин пүткән жүрәк

Ирадәм һаятқа —

Хантәңридәк.

Ахирәтлик

Яшашқа —

кәлдим бүгүн,

Анам паклап туққачқа.

Жиғамға титириди җаһан,

Өтти бир күн,

Қайттим бүгүн,

Елип жиғисини биллә баламниң

Өтнигә әтә

Болсиму гунаһкар.

Хиҗил беришқа қуруқла —

Еливалай қәтрә болсиму —

Чаңқиған топраққа.

Һәҗәп әмәс,

Көкләп қалса қизил жулғун,

Изим бесип,

Қәбрәм бешиға,

Аридин өтмәй узун.

Гуна

Кәлдим

Дунияға пак туғулуп,

Кәттим...

Гунаға боғулуп.

(1998-жили, декабрь, Ақсу).

Хәритәмдә сән

Есивалдим өйүмгә күндә

көрәй дәп,

Сирлири көп, биләлмигән

дунияни.

Издәймән деңиздин,

аримиздин өтүп,

Аварә тапалмай өзгә маканни...

Нимҗанла көрүндиң

хәритәмдә сән,

Паянсиз қум болуп, гиясиз қақас.

Чаңқиған әзим Тарим,

толғинип һалсиз...

Уйқида Тәклимакан шәписиз

тимтас.

Әсирләр оғилапму қанмиған чеғи,

Сехирлиқ уйқисидин

турмиған чеғи.

Шу сәвәп унтиған дуния униму,

Рәңлири заманниң

чүшмигән техи...

Қистаймән гайида өзәмни

зариқип,

Сизсам башқичә қилип дунияни.

Қалдимму әқлимдин мән адишип,

Тапалмай унтиған өзгә елимни.

Болмапту қилғиним есил өйүмгә,

Селиштуруп мени туққан

топрақни.

Оғчиди жүрәктин

зәрдап көзүмгә,

Яшиғач йошуруп көйгән пирақни.

Тәң әмәс һеч бир йол

ана топраққа!

Һеч ким һәм болмас охшап

анамға!

Көримән сени һәр вақ

әқил көзүмдә.

Борчумдур тонутуш сени

дунияға.

(2001-жили, апрель, Лондон).

***

Туйғун Абдувәли

1974-жили ШУАРниң Ақсу вилайитидә дунияға кәлгән. Униң дәсләпки шеирлири 1987-жили «Ақсу гезитида» йоруқ көргән. 2004-жилдин башлап, Канадиниң Торонто шәһиридә яшаватиду. 2009-жили Стамбулда «Көзлиримдә мүгдәйду қуяш» намлиқ шеирлар топлими йоруқ көргән.

Кепинәк қиз

Бәшинчи ай айдиң ахшими,

Пурап мени тиниқлириңда,

Әлләй етип қанатлириңда,

Қоллиримға кепинәк болуп,

Қонувалған қиз сән әмәсму?!

Июльдики Қуяш нурида,

Июньдики ямғурлуқ күндә,

Көл бойида таллиқта, күндә,

Кечиләрдә йәнә күндүздә,

Сөйүп турған қиз сән әмәсму?!

Кәч күздики соғуқ шамалда,

Декабрьда қарлар яққанда,

Январьдиму соғуқ клубта,

Оттәк қизиқ тиниқлиримни,

Пурап турған қиз сән әмәсму?!

Иккинчи ай хилвәт бағчида,

Март күнлири қарияғачлиқта,

Апрельдики таллиқ астида,

Көзлиримгә тоймастин беқип,

Ойға патқан қиз сән әмәсму?!

Алтинчи ай қериндаш акам,

Чақирғанда үҗмә йесун дәп,

Айрилишқа қиймастин көзүң,

Йәнә қайтип келәрсәнму дәп,

Жиғлап қалған қиз сән әмәсму?!

Төрт пәсилни өткүзүп тәстә,

Сени көрмәк үчүн қуш болуп,

Барған чеғим июль айлири,

Көзлириңдин ғәмкин нур төкүп,

Күтүвалған қиз сән әмәсму?!

Болуп гоя тутулған күндәк,

Қилип турған сени гүлдәк,

Сараң қилип үмүтлиримни,

Мени һәйран қалдуруп тәңла,

Кәтмәк болған қиз сән әмәсму?!

Ейтип бәр:

Немә үчүн қилисән шундақ?

Боп қалсақ ақсақ йә чолақ,

Гунаһимму үҗмә йегиним,

Сәвәп йоқму ундин яхширақ?

Октябрьниң салқин кечиси,

Йоғанғина май қоңғузидәк,

Нур чақнитип қанатлириңдин,

Учуп кәтмәк болдум жираққа,

Учуп кәттиң шундақ жираққа.

Учуп кәттиң сән бир қуш болуп,

Кәч күздики туман қойниға,

Өмчүк торидәк хияллиримға,

Көрүнгәндә үҗмә дәриғи,

Келип қалар есимға һәм тәң,

Тәштәктики намашәм гүли.

Шаһит болуп азатлиқ өтмүш,

Узатқанда өлгән сөйгүңни,

Түндә учқан бир ялғуз қуштәк,

Кәткүң келәр жирақ-жираққа.

Келип қалса есимға өтмүш,

Көзлиримдин үндәш бәлгүси —

Тешип чиқар һорунлуқ билән,

Сиңип кетәр йәнә топраққа.

Йоқалған Туйғун

Мән дунияда әсли бар едим,

Акамдинму бурун туғулған,

Ата-анам туғулмастинла,

Тал чивиқни ат қилип ойниған.

Йоқап кәттим қачанду-бир чағ,

Жүтүп кәткән кимләркин мени.

Һеч ким кәтмиди мени жүтүп,

Жүтүвалдиң пәқәт вақитни.

Жүтүвапту вақитму мени,

Мән йоқаттим шунда өзәмни.

Мән нәгә йоқалдим, җавап бәр, сайәм,

Җавап бәр, вақитни йошурдиң нәгә?

Нәләрдә тәнтирәп жүрәр кәлгүсим,

Мән нәгә йоқалдим җавап бәр, тилим.

Немишкә сөзлимәй турисән җим-җит,

Йәр чоқуп кәттиму қушқачлар сени?

Көзлирим сәнму һәм көрмәй қалдиңму?

Тиниғим бурнумға пуримайсәнғу?

Оғрилап кәттиму яки өтмүшүм.

Нәдә сән җисимни йоқатқан, жүрәк,

Немишкә сәкримәй турисән җим-җит.

Немишкә һәр дайим муңлуқ хиялиң?

Җавап бәр мән нәдә, муңланған зимин?

Җавап бәр мән нәдә паянсиз океан?

Сорап бақ асмандин, көрдиму мени?

Җавап бәр мән нәдә, тәкәббур тағлар?

Җавап бәр мән нәдә, гүлистан бағлар?

Ейтиңлар мән қени, мән зади қени?!

Йә көмүп қойдуңму бешиңға мени…

Җавап бәр мән нәдә, хиялчан өтмүш?

Нәләргә йошуруп қойдуң вақитни?

Мән жүтүрүп қойдум вақитни,

Тапалмидим уни һеч йәрдин,

Тапалмидим вақит билән тәң,

Йоқап кәткән өзәмниму һәм.

Қуш

Көзлиримдә сүп-сүзүк шәбнәм,

Күлүмсирәп қариса маңа.

Ләйләп кәлгән бир ғәмкин үмүт,

Қонувалди мүрәмгә аста…

Кәл йенимға, сөйүмлүк қушум,

Уга берәй қәлбимдин саңа.

Учуп кәтмә чимәнликкә сән,

Мени ялғуз қоймиғин ташлап,

Мәнму барай яки сән билән,

Чимәнликтә немә бар саңа,

Көрүшмәкчи едиң ким билән?

Бовам түгәп кәткән әшу күн,

Пада беқип жүргән едим мән.

Яңақ йегүм кәлгән сән билән,

Қәйәрдә сән билмәймән лекин.

Мән сени күткили нәкәм,

Қәйәрдә сән сөйүмлүк қушум,

Учуп кетәй мәнму сән билән.

Йезилмиған хәтниң давами

Елип кетәр нурғун вақтимни,

Жүрүгүмдә йезилмиған хәт.

Аваримән оқуп болалмай,

Жүклисиму хияллиримға дәрт.

Әслимиләр союлар бир-бир,

Кәчмишләрниң тутуп хумари.

Татлиқ үндә тамшиған ләвләр,

Йезилмиған хәтниң давами.

Җудалиқниң өрләп җудуни,

Өһсинимән мискин қәлбимниң.

Явайи қуш кәтти жирақлап,

У турмушқа техи көп гөдәк.

Әнсирәймән, чөчүймән пат-пат,

Тәғдиридин әслирим беһош.

Йезилмиған хәтниң давами,

Болуп қайтип келәрму шу қуш.

Зимистанға төкүлгән баһар

Әҗайип иш, жүригимгә от кәтти бирдин,

Қия беқип бир тәбәссүм

қилишиңдин, яр.

Қиш зимистан көңүлләрни

бассунму қардәк,

Күлүмсирәп қаришиңдин

төкүләр баһар.

Чақмақ болуп чеқилғанда

икки зәррә нур,

Мусубәт қутуп тешип өтти мәнпий

қутупни.

Әпқачмидим көзлиримни шундиму,

дилдар,

Өзиң ачтиң ишиқ өйигә салған қулупни.

Әнди сөйгү лачинлири чиқти әриккә,

Халиғанчә қанат қақсун бу кәм самада.

Җака қилсун каинатқа сөйгү сирини,

«Икки ашиқ висал тапти» дегән садада.