• Біздің сұхбат
• 10 Тамыз, 2018

«Мені қолдаған қазақ жазушылары…»

Қазақ көркем сөз кеңістігінің бір тармағы – ұйғыр әдебиеті. Осы орайда ұйғырдың көрнекті қаламгері, халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының иегері, бүгінде сексеннің сеңгіріне көтеріліп отырған жазушы, драматург, ақсақал Ахметжан АШИРИМЕН әңгімеміз елдегі ұлттық әдебиеттің ахуалы, этносаралық байланыс, ұлттық саясат төңірегінде өрбіді.

«Шарбақ» 1988 жылы жазылып, 2017 жылы жүлдеге ие болды

– Ахметжан аға, әңгімені 1988 жылы жазылып, 2017 жылы халықаралық «Түрксой» Еуразия Жазушылар одағы жариялаған «Қорқыт ата» байқауын жеңіп алған «Шарбақ» пъесаңыз туралы бастағым кеп отыр. Бұл шығарма сонда 1988 жылы жарық көрген бе? – Жоқ. Олардың талабы бойынша, байқауға жіберілген шығармалар еш жерде жарияланбаған болуы керек. – Ол неге жарияланбады? – Жарияланбауының ерекше бір себебі болған жоқ. Бірақ оны басқаша түрде бергім келген шығар. Менің пьесаларым «Мұқамша», «Өлмес жандар» ол кезде театрда қойылып жатқан еді. 2017 жылы төрт айдай жұмыс істедім. Өңдедім, толықтырдым. Туған ел, туған жер туралы жаны бар шығарма ғой. 1945 жылы өзімнің туған ауылымнан келешегі жоқ деп басқа ауылға көшіріп жіберді. Қазір онда тек зират қана тұр. Сол кездегі ауылдың тұрмыс-тіршілігі, туған ауылын тастап кеткісі келмеген ауыл адамдарының драмалық тартысы бейнеленген. – 1988 жыл мен 2017 жылдың арасында тұп-тура 30 жыл. Ол кезде Кеңестер одағы болды. Қазір Тәуелсіз Қазақстан. Сол кезде жазылған шығарманың бүгінгі дәуірмен идеологиялық қайшылығы болған жоқ па? – Расын айтқанда,ол заманда бізге коммунистік партияның шығарған қаулысына қарсы тұру қиын болды. Бір шығарма жазсаңыз, коммунистік партияның сүзгісінен өтпесе берілмейді. Кеңестік өмірді сипаттайтын, кеңес адамының еңбекқорлығы, жұмысшылардың өмірі секілді шығармалар болмаса, бір ауылдың жер бетінен жоқ болып кетуі немесе ауылдағы адам тағдыры – назардан тыс қалатын. Қазір нені жазам десеңіз, жазасыз. Жазу еркіндігі бар. Цензура жоқ, бірақ ұждан цензурасы болуы керек. Оқырманды алдамау керек. Оқырман сізді бағалайды. Оқырманды жоғалтпас үшін сіз ұждан цензурасымен жақсы шығарма жазуыңыз керек. Сондықтан мен төрт-бес ай жұмыс істеп, уақыты келген шығар деп халықаралық байқауға жолдаған едім. Адамның ішкі рухын, иман-нұрын қозғайтын шығарма. Сол 48 драматургтың ішінен менің шығармам бәйгелі болыпты. – Шығармаңыз ұйғыр тілінде жазылды ғой. Аудармасын өзіңіз жасадыңыз ба? Жоқ, аударуға көмектескен адам болды ма? – Менің аудармашым бар, ұйғыр тілін жақсы білетін адам. Шыңжаң ұйғыр автономиясынан шыққан жазушы, этникалық қазақ Дәулетбек Байтұрсынұлы. Ұйғырдың ауызекі сөйлеу тілін ғана емес, көркем әдеби тілді де жақсы біледі. – Бірақ қазақ тілінде шыққан жоқ қой? – Жоқ, «Шарбақ» қазақ тілінде шыққан жоқ. Түркі халықтарының театрларында сахналана бастады, бірақ Қ.Қожамияров атындағы мемлекеттік академиялық ұйғыр театрында әлі сахналанған жоқ. – Сіздің «Жалғыз жалбыз» атты кітабыңыз кезінде «Жазушы» баспасынан шыққанда, кесіліп, туралып, жұп-жұқа ғана кітап болып шығыпты. Сейдахмет Бердіқұлов ағамыз бұл шығарманың орыс тілінде толық шығуына көмектескен екен. Біздің редакторлар оның несін ұнатпай жүр? – Ол кезде «Жазушы» баспасында ұйғыр редакциясы жұмыс істейтін. Одан бері де біраз уақыт өтті ғой. Шынында да, ақылға сыймайтыны характерлер ашылатын, бірін-бірі толықтыратын образдарды қиып-қиып тастаған. Сол кітапты қолыма алып, көңілсіз келе жатыр едім, алдымнан Сейдахмет Бердіқұлов кездесіп қалды. Менің жабырқау көңіліме қарап «Аға, не болды?» деп сұрады. Мен романымның күйін айтып едім, біраз ойланып тұрды да, «жолма-жол тәржімасы бар ма?» деді. Сөйтіп, ол аударманы «Советский писательге» жолдап едік. Сол жақтан аудармашы тапқаны туралы хабар келді. Дмитрий Башкиров тәржімасын жасап, ондағы қырағы көздерге оқытып, олар мақұлдаған екен. Содан Сейдағаң басқаратын «Жалын» баспасынан орыс тілінде толық басылып шықты. Жалпы, мен қазақ жазушыларымен бір туғандай өте жақын дос болдым, мені аты әйгілі қазақ қаламгерлері, ағаларым ұдайы қолдап отырды. Солардың көбі бұл өмірден кетіп қалды… Сол классиктерді бұл күндері аса зор сағынышпен еске алып жүремін. – Сіз туралы қазақтың көрнекті жазушысы Сайын Мұратбеков «жалпы ұйғыр тарихын жақсы білетін жазушы және тарихи тақырыптарда өте көп қалам тербейді» деген лебіз білдіріпті. Тарихи тақырыпта қалам тербеген бірегей шығармаңыз «Идиқұт» орыс және түрік тілдеріне тәржімаланған екен. Ұйғыр халқы да түркі халықтарының бір бұтағы ғой. Олардың қазақтармен қарым-қатынасы жайлы не айтасыз? Қазақ даласына ұйғырлардың келу тарихы қалай? – Қазақ пен ұйғырды бөліп-жаратын ештеңесі жоқ. Екі халықтың да соңына қалдырып кеткен өшпес байлығы, рухани мұрасы бар. Осы рухани мұраны кейінгі ұрпаққа тәптіштеп жеткізу – біздің міндетіміз. Кеңес үкіметі кезінде тарихи туындылар қалай дегенмен де цензураға ілігіп жатты. Ал тәуелсіздік алғаннан кейін, тарихи тақырыпты жазуға ешкім тыйым салмады. Сол сәтті пайдаланып, мен де тарихи тақырыпқа бойлағым келді. Сонымен, бес жылдай архив деректерінен материал жинадым. Біздің ұйғыр тарихына қатысты шығармалардың көбі араб графикасымен жазылған. Романымда Шыңғыс ханның тұлғасына ерекше тоқталам. Неге? Шыңғыс хан бүкіл әлемді жаулағанда, Ұйғыр хандығына тимейді. Мен осының сыры неде екен деп ойландым?.. Осы «Идиқұт» романын жазғанда өзімнің туған өңірім – Еңбекшіқазақ ауданындағы Малыбай ауылына кетіп қалдым. Сол жақта оншақты жыл тұрдым, жинап-теріп алып келген тарихи деректерді саралап, екшеп, өмірімдегі үлкен шығармаға отырдым. Бұл қадамым аса сәтсіз бола қойған жоқ қой деп ойлаймын. Оның жалғасы іспетті «Бауыршық арт текин» романы жазылды. Екі романның жазылуына ұзын-ырғасы 17-18 жыл кетті. Мына деректі қараңыз, Найман хандығының мөрін ұстаған Тататұнға деген кісі бар екен. Шыңғыс ханның өзін, балаларының барлығын оқытқан. Сол кісінің жазып кеткен деректеріне қарағанда, Шыңғыс хан Орта Азияға шабуыл жасау үшін әскер жасақтағанда, 111 мың әскерді ұйғырдан алған екен. Бүкіл Орта Азияны жаулап алды, енді ұйғырдың Идиқұты қалды. Сол Ұйғыр Идиқұты Шыңғыс ханға келіп, өмірінің соңына дейін адал болуға ант береді. Бірақ Ұйғыр Идиқұты Бауыршық Ар текин Шыңғыс ханға Ұйғыр қағандығына шабуылдамауы туралы талап қояды. Шыңғыс хан достық нышаны ретінде Алтын бике деген қызын Ұйғыр Идиқұтына ұзатқан екен. – Идиқұт деген қандай мағына береді? – Идиқұт деген шаһардың да аты, қаған деген де мағына береді. Құт-береке деген де сөз. Шыңғыс хан ең соңғы рет Таңғұттармен соғысып, сол жерде жаралы болды. Бауыршық Артекін оны көмуге қатынасты. Бірақ Шыңғыс ханның немере-шөберелері Шыңғыс ханның сөзіне көнген жоқ. Олар Идиқұтты қиратты. – Сіз шығармаңызда Ұйғыр мемлекеті туралы жазасыз. Бұл даулы мәселе емес пе? Бұл қай Ұйғыр қағандығы және қай жылдары мемлекет болып құрылған? Және тарихтағы Ұйғыр мемлекетінің бүгінгі ұйғырларға қатысы бар ма? – Бұл туралы тарихшылар айтып жүр ғой… Ұйғыр қағанаты ХІІ ғасырдың аяғы, ХІІІ ғасырдың басында құрылған болатын. – Ол мемлекет қашан құлады? – 1235 жылы құлады. – Қазақ даласында ұйғырлар қандай жолмен келген. Олардың негізгі ата жұрты – Шыңжаң өлкесі ғой? – Біздің ағайындар бір кезде Ұйғыр Орхон қағандығын құрғанда тарих сахнасына шығады. Оны тарихта «Тансу алысы» дейді. Олар бұны қытайлармен бірге жүзеге асырған. Сонау Енесей, Қарлұқтар, тоғыз ұйғыр және өзге де он тайпаның басын қосып, Ұйғыр қағандығын құрған. Сол бүкіл Түркілердің басын қосқан Түмен қағанды білетін шығарсыз, бүгінгі дәуірге Бумын қаған деп жеткен. Негізінен ұйғырлар Орханда болған. Ұйғыр-Орхан қағандығы Селенгі, Тула дарияларының бойын мекен еткен. Қазір дүниені дүр сілкіндірген, тасқа қашап жазылған ескерткіштің көбі сол жерлерден табылды ғой. Алғашқы ескерткіштер түркінің руна жазуымен жазылып қалған болса, кейінгі табылғандар ұйғыр жазуында қалдырылған ескерткіштер болған. Ұйғыр, наймандар әуелі түрік жазуын үйренген. Кейін соғдылардың алфавитінен ұйғыр алфавиті пайда болды. Моңғолдар бүгінге дейін ұйғыр алфавитін пайдаланады. Қарлұқтар, қырғыздар қараханид ұйғыр қағандығының қол астында болған. Осы қараханид қағандығы ыдырағаннан кейін, ұйғырлардың көбі Ұйғыр Идиқұтының айналасында қалды да, Пантекин бастаған тағы бір тобы – Орта Азияға келген. Жалпы, түркінің бір бұтағы ретінде бір-бірімен араласып, бірге жүріп-тұрып жүрген халықтар ғой. Шыңжаңдағы ұйғыр тарихшылары тарихи тарқырыптарды өте жақсы жазады екен. Мен осы тақырыпты жазу барысында көп кітап алдым. – Ұйғыр тілі түркі халықтарының ішінде оғыз тіліне жатады. Сонда қазақтан қандай айырмашылығы бар? – Қазақтан онша айырмашылығы жоқ. Әдет-ғұрыптарымыз өте жақын. Музыкамыз да рухты көтеретін, ұқсас. Аспаптарымыз да жетерлік. Мысалы, дутар, тембір, ярап, ғижак, сүн-әй, нәй, тағы тағылар. Ұйғырдың «Науа», «Сада» атты ұлт аспаптар ансамблі бар. Ұйғырдың көне он екі мұқамы ЮНЕСКО-ның қаулысы бойынша ұйғырлардың мәдени мұрасы болып бекітілген. Қытайлар өздері ұсыныс жасап, солай бекіткен. Дүние түркі халықтарының ғалымы, иман нұры Махмұд Қашқари, біз мұны ұмытпауымыз керек. Ал қытайлар үлкен мақбаралар жасап қойған. Мыңдаған адамдар барып көреді. Анкарада ол кісінің есімінде шағын көшелер бар екен. ХХ-ХХІ ғасыр түркілердің ғасыры болса, біздің иман нұрымыз көз нұрымыз Махмұд Қашқаридың атында әсем Алматымызда бір көше болғанын қалар едім… – Жалпы Қазақстанда ұйғыр диаспорасындағы ұйғырлар саны қанша? – Қазақстанда жарты миллионнан асады. – Ұйғыр этносының тілін сақтау, ұлттық ерекшеліктерін ұмытпау мүмкіндіктері қандай? – Қазақстанда, Құдайға шүкір, қазақша-ұйғырша-орысша аралас мектептеріміз бар. «Мектеп» және «Атамұра» баспалары ұйғыр тіліндегі оқулықтарды басып шығарады. Бір кезде Абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогикалық университетінде ұйғыр факультеті болған, қазір жабылып қалды. – Ұйғыр тілінен сабақ беретін мамандарды қайда дайындайды? – Осы күнге дейін бұрынғы мұғалімдермен келе жатыр. Олар аз қалды, жастар жоқтың қасы. Осылай жалғаса берсе, бұл мектептер жабылуы да мүмкін. Ал мектеп жабылса, тіліміз жоғалса, біз қандай халық болғанымыз? Ғасырлардан бері келе жатқан ұйғыр бүгінгі Тәуелсіз Қазақстанда жоғалып кетпейтін болармыз деп ойлаймын. Мемлекеттің қаржыландыруымен «Уйғур авази» газеті және «Азия бүгін» деген жекеменшік газеттер жарық көруде. Қазақстанда ұлтаралық қатынастарға, олардың рухани дамуы дұрыс жолға қойылған ғой, болашақтан үмітіміз жоқ емес. «Уйғур авази» 12000-13000 таралыммен таралады. Бұрын теледидарда «Алатағы» деген аптасына бес рет хабар тарататын бағдарлама бар еді, заманға қарай ол қысқартылды. – Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылғанына 23 жыл болды. Оның Қазақ-стандағы этнос өкілдерінің бір-бірімен тату-тәтті өмір сүруіне қосқан қандай үлесі бар? – Саясаттан алсақ, Ассамблеядан сайланған 9 депутаттың біреуі ұйғыр. Демек, саяси жағынан бізге үлкен жол ашылған деген сөз. Ассамблея жанынан құрылған этномәдени орталықтарға үлкен міндеттер жүктелді. Ең бірінші міндет – Қазақстан саясатын елге дұрыс түсіндіру. Екіншіден, елдегі этностар мен қазақ ұлтының өзара достығын күшейту керек. Қазір Ассамблеяда «Қазақтану» деген бөлім бар. Тек қана ұйғыр емес, басқа этностар да қазақтануды жүзеге асыру керек. Үшіншіден, ауыл мен қалада тұратын этностар арасында байланыстар қалай? Олардың көзқарасын елдегі саясатқа бағыттау керек. Халыққа танылған адамдарды жинау, мектептердің жабылып қалмауы үшін, қаламдастардың ауыл-ауылға барып елдің жағдайын білуі – Ассамблеяның атқаратын шаруасы өте көп. Саяси жоспарлар тек қана қазақтар үшін емес. Президенттің қанша Жарлығы шығып жатыр, соны елге жеткізіп, насихаттау керек. Қысқасы, Ассамблеяның міндеті де, атқарып жатқан шаруасы да шаш етектен. Елбасымыздың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» деген бағдарламасы ұлттық тұтасуға үндейтін сондай ірі жобалардың бірі, сондықтан әр ұлт өз ерекшеліктерін сақтай отырып біртұтас Қазақстан идеясын қанаттандыруы қажет.

– Әрбір ұлт өзінің ерекшелігін сақтап қалу керек деп айтып отырсыз. Сонымен қатар Қазақстанның әр азаматы мемлекеттік тіл – қазақ тілін білуі міндетті. Сол жағынан ассамблеяның істеп жатқан жұмыстары бар ма? – Қазір біз алфавит бойынша жұмыс істеп жатырмыз. Латын алфавиті бойынша жұмыс істеліп жатыр. Қазақ тілін білу тұрғысынан келгенде ұйғырларда мәселе жоқ. Енді басқа ұлттарда мәселе болар. 97 процент ұйғырлар қазақ тілін еркін меңгерген. Ол факт менде бар. Біздің балалардың көбі қазақ сыныптарында оқиды. Тек қана ұйғырлар ғана емес, Қазақстанда тұрып жатқан басқа этнос өкілдері де мемлекеттік тілді білуі шарт. – Немерелеріңіз қазақ мектебін бітірді ме? – Жоқ, орыс мектебін. Қазір шөберелерім бар. Шөберелер орысша оқиды. Кезінде тәрбие солай кетті ғой… – Неге қазақшаға бермедіңіз? – Олардың әке-шешелері солай деп шешті, олардың таңдау құқына мен қол сұға алмадым.

Мемлекеттік сыйлықтың төңірегінде дау көп…

– Сіз ҚР Еңбек сіңірген қайраткерісіз. Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының, «Құрмет» орденінің иегері екенсіз. Қазір сыйлық-марапаттың берілуіне елдің көңілі толмайды. Әсіресе, Мемлекеттік сыйлыққа. Өйткені оның берілу формасы дұрыс емес, тәуелсіз болғаны дұрыс деп айтады. Сіздіңше, сыйлықтың берілу тәртібі қалай болғаны дұрыс? – Бұл төңіректе әңгіме көп… Мысалы, мен бір кездері Мемлекеттік сыйлықты сараптау комиссиясының мүшесі болдым, әдебиет бойынша. Көп нәрсеге көзім жетті, жағдайларын білемін. Сөз жоқ, Мемлекеттік сыйлық өте жақсы шығармаға ғана берілу керек. Сондықтан менің көзқарасым бойынша Мемлекеттік сыйлықты берудің жүйесін қайта жасау керек деп ойлаймын, сонда ғана ақиқатқа жетеміз. Ол қолдан келеді. Кейінгі жылдарда берілген шығармалардың ішінде Бексұлтан Нұржекеұлының «Әй, дүние» атты кітабы ғана Мемлекеттік сыйлыққа лайық шығарма болды деп есептеймін. Мемлекеттік сыйлықтың комиссиясы сыйлыққа ұсынылған шығармаларды талдауды сұрайды. Бірақ сол талдауларды оқитын жан болмайды. Мен де кезінде сыйлыққа шығармамды ұсынған едім. «Идиқұтты» жандарына жақын жолатқан да жоқ. Жоғарыда атап өткен «Жалғыз жалбыз» шығармам театрда сахналанды. Ол қазақ пен ұйғырдың достығына арналған шығарма, біз осындай дүниелерге назар сала бермейміз.Мәселен, қазіргі шығармаларда елдегі этносаралық достықты сипаттайтын образдар жоқ. Бердібек Соқпақбаевтың «Өлгендер қайтып келмейді» деген романында ғана ұйғыр мен қазақтың өзара достығы дәріптеледі. Одан өзге көркем шығармалардың ешқайсысынан ұйғырдың образын таппадым. Бір кездері Олжас Сүлейменов үлкен бір жиында кеңес әдебиеті туралы айта отырып, «Ресейдің пәленбай кітабында неге қазақтың образы жоқ?» деген назын айтқан еді. Мен орынды айтылған пікір деп білем. Ал халықтың достығы анау балбал тастардан бері келе жатқан тамыры терең тарих қой. Сондықтан біз мұндай нәзік мәселелерді назардан тыс қалдырмауымыз керек. – Әдеби образ өз алдына, ақпарат құралдарында жазылып жатқан мәселелерге көңіліңіз тола ма? – Ақпарат кеңістігінде де бұл жағдайға сергек қарауымыз керек. Мен газет-журналдарды мұқият қарап отырамын. Көп жағдайда кейбір басылымдар әсіре ұшындырып жазып жатады. Әрине, ел болған соң түрлі әлеуметтік кемшіліктер болады, ондай кездерде жауырды жаба тоқымай адал ақпарат беру керек. Ең бас­тысы, елдің арасына сына қақпау қажет.Елдегі ұлттық, саяси жағдайды талдап, сараптауда кәсіби деңгей және мемлекеттің болашағына деген жанашырлық сезім болғаны абзал. Жоқ нәрседен үлкен әңгіме жасап, екі адамның арасындағы дауды саяси алаңға қарай сүйреуге бар болмысыммен қарсымын. Кезінде Мұрат Әуезовтің «Қазақтың ең жақын досы – ұйғыр» деп айтқаны бар. Дұрыс айтады. Балтамен шапса да қазақ топырағындағы ұлттар достығына ешкім сына қаға алмайды. Өйткені Мемлекет басшысының саясаты татулыққа негізделген, ұлтаралық бірлікке бағытталған. Ал от ала жүгіріп, ел мен елді атыстырғысы келетіндер қай елде де бар, арандатушыда ұлт болмайды. Біз осындайдан абай болуымыз қажет. Қазақ дейтін қасиетті халық, қаншама тарихи зобалаңды көріп келсе де, нешеме ұлттарды бауырына басып, өсіріп-өндірді, түлетті. Ешкімді тектеп жатқан жайы жоқ, сондықтан осы ел мен жердің иесіне деген құрметті де өзге ұлт өкілдері ұмытпауы тиіс. Өзара түсіністік пен бейбіт байланыс сонда ғана өз жемісін береді. – Қазақстан Жазушылар одағында ұйғыр әдебиетінің секциясын ұзақ жылдар басқардыңыз. Кеңестер одағында зиялылардың керемет беделі бар еді. Қандай да бір мәселеге үн қатса, пікірін білдіретін болса, оған міндетті түрде көңіл бөлінетін. Қазіргі қоғамдағы зиялылардың беделі қандай? – Жазушы деген – халықтың рухани көсемі деп ойлаймын. Неге осы шығармашылық одақтарға, ұлттың рухын көтеретін қоғамдық ұйымдарға бізде көңіл бөлінбей келеді. Расын айту керек. Саясаткерлердің ғана даусы шығады. Жазушының даусы шықпайды. Олар не айтып жатса да елемейді. Осылар шулап жатыр ғой дейді. Болды. 1982-2018 жылға дейін Жазушылар одағында жұмыс істедім. Жазушылардың жазған нәрсесін Үкімет шығаратын еді. Рухы жағынан да, экономика жағынан да тыныш едік. Кітаптарыңыздағы жақсы шығармалар аударылып жататын. Ол қазір түбірімен жоқ. Қазір баспалардың барлығы жекеменшік болып кетті. Оларға ақша берсеңіз, не жазсаңыз да шығара береді. Ештеңеге қарамайды. Үкімет жағынан да көңіл бөлініп жатқан жоқ. Жанын бақсын, тіршілік етсін дейді. Қоржынға салып алып, кітаптарымызды базардан базарға сатамыз. Біз елдің рухани қазынасын көтеру үшін еңбек етіп жатырмыз. Неге сол бағаланбайды? Былтыр бір баспа табағына 150 мың теңге қаламақы береміз деген шешім шыққан еді. Оған көптеген шығармалар қабылданды. «Бауыршық артекін» деген шығармамды Үкімет сатып алды. Оған қомақты ақша төледі. Ол әр жылы бере беретін ақша болса жақсы болар еді, алайда бірақ тасып алады, болды. Жақсы шығарманы таңдап алады. Шетел тіліне аударады. Сіз Үкіметке берген соң, шығармаңызда шаруаңыз болмайды екен. Шетелде шықса авторлық құқығы да, табатын табысы да мемлекеттікі болады. Демек, Үкімет авторлық құқыңызды сатып алып отыр. Бұл жағын терең ойлау керек. Егер 700 жазушы осы Қазақстанда болып жатқан саясаттың әлгі нұрлы жағын емес, көлеңкелі жағын жазсыншы тоқтатпай, шулатып шетелге жазсын. Ағылшын тілін, шет тілін білетін жазушыларымыз жетеді. Сонда не боламыз? Сондықтан көркем шығарманың насихатын, кітап таралымын арттырып, ірі-ірі жобалармен жұмыс жасау қажет. Қаламгерлерді Үкімет қолдамайды емес, қолдап та келеді, алайда, біздің өзімізге де обал жоқ, өз берекемізді өзіміз алып, өзіміздің беделімізді өзіміз түсіріп, күлкі боламыз да жүреміз… – Рақмет!

Әңгімелескен Есенгүл Кәпқызы