• УЙҒУР АВАЗИ
• 13 Маусым, 2011

Германиялик уйғур сәнъәткарлири — Алмутида

Йеқинда җәнубий пайтәхттики Қазақконцертниң залида алмутилиқ сәнъәт мухлислири Германиядин кәлгән уйғур сәнъәткарлири София Закир (сопрано) билән униң қизи, пианист Бота Закирниң иҗадийитидин түзүлгән концерт программисини тамашә қилди. Униңда ана-қиз иҗрачилар Верди, Моцарт, Бетховин, Скрябин, Рахманинов қатарлиқ исимлири дунияға мәшһур композиторларниң айрим әсәрлирини вә оперилиридин арияларни, шундақла уйғур, қазақ һәм рус тиллиридики нахшиларни жуқури кәспий маһарәт билән орунлиди. Буниңдин бәһирләнгән тамашибинлар уларға өз миннәтдарлиқлирини гүлдүрлигән давамлиқ алқишлири һәм гүлдәстилири арқилиқ билдүрди. Концерттин кейин биз София вә Бота ЗАКИРлар билән сөһбәтлишиш имканийитигә егә болдуқ.

СофияСофия

— София һәдә, өткән әсирниң 90-жиллири тарихий Вәтинимиздин чиққан яш иҗрачи Зулфия Закир бизни «Он сәккиз яшим» дегән нахшиси билән мәһлия қиливалған еди. Сиз чирайиңиз һәм авазиңиз җәһәттин шуниңға бәк охшап кетидекәнсиз…

— (күлүп) Хаталашмапсиз. Мән сиз нәзәрдә тутуватқан Зулфия ханимниң нәқ өзи болимән. Немис қериндашлиримизға «Зулфиядин» көрә, «София» йенигирәк охшайду. Шу сәвәптин мошундақ йеңи исимлиқ болуп қалдим, қараң.

— Демәк, исмиңиз қазақстанлиқ уйғурларға яхши тонуш Зулфия Закир екәнсиздә? Андақта, гезитханларға тәрҗимә һалиңизни йәнә бир қетим әслитип өтсиңиз.

— Өзәм Үрүмчидә туғулған. Мошу шәһәрдики оттура мәктәптә тәһсил көрдүм. Беҗин консерваториясини тамамлап, 4-5 жил Шинҗаң Сәнъәт өмигидә солист болуп ишлидим. 1990-жили Қазақстанға келип, Алмутидики консерваториядә билимимни мукәммәлләштүрдүм. Уни түгитип, қазақ хәлқиниң атақлиқ нахшичиси, Қазақстан хәлиқ артисти Роза Жаманованиң қолида икки жил тәлим алдим. 1995-жили Вашингтонда (АҚШ) өткән иҗрачиларниң хәлиқ ара конкурсиға қатнаштим. У яқтин Германиягә кетип, мәзкүр мәмликәтниң Мюнхен шәһиридә олтирақлишип қалдуқ.

— Көплүк түрдә «олтирақлишип қалдуқ» дәп йәнә кимни көздә тутуватисиз?

— Қизим Бота иккимизни нәзәрдә тутуватимән. Биз Мюнхенға кәлгәндә, у йәттә яшта еди. Бота наһайити талантлиқ қиз. Кичигидинла сәнъәткә һәвәс бағлиғачқа, мән уни бәш йешида Алмутидики К.Байсейитова намидики музыкилиқ училищениң фортепьяно синипиға оқушқа бәрдим. У биз Америкида өткүзгән 7-8 ай давамида, андин Германиядиму мәшғулатини ташлиғини йоқ. Бир нәччә қетим өсмүрләр һәм яшлар арисида өткүзүлгән конкурсларға қатнашти. Бүгүнки күндә, мәлум дәриҗидә, өз мухлислирини тапти, дәп ейталаймән.

— Ят зиминға орунлишип, төзүш силәргә оңайға чүшмигән болса керәк?

— Раст ейтисиз, тил үгиниш, турмуш-тирикчиликни йолға қоюш оңай болмиди, әлвәттә. Һәр һалда, дуч кәлгән қийинчилиқларға бәрдашлиқ берип, ишлиримизни йолға қоювалдуқ. Кичик-кичик сәһниләрдә концерт көрситиштин башлап, кәспий музыкантларниң көзигә чүштуқ. Мениң авазим немис кәсипдашлиримда алаһидә қизиқиш һасил қилди. Атақлиқ музыкант, продюсерлар билән тинмай иш елип бериш нәтиҗисидә, өзиңиз көрүп турғандәк, чоң сәнъәткиму қәдәм ташлидуқ.

— Сизниң бир нәччә тилда әркин нахша ейтишиңиз бизни қайил қилди...

— Қазақчини Алмутида оқуп жүргәндә убданла өзләштүрүвалған едим. Дәсләп қазақ хәлқиниң булбули Бибигүл Төлегенова ейтидиған «Гаухартасым», Абайниң «Айттым сәлем қаламқас» нахшилирини үгәндим. Кейинирәк рус хәлиқ нахшилириғиму һәвәс бағлидим. Вәтәндә опера нахшилири наһайити аз болғачқа, хәлиқ нахшилирини ейтип жүрдүм. Бу җәһәттин көңлүмгә мәрһум композитор Искәндәр Сәйпулламниң нахшилири бәк йеқин болди.

— Хаталашмисам, сиз сәнъәткарлар сулалисидинғу дәймән?

— Дадам Абдулла Закир дөләт хизмитидә ишлигән адәм. Йәттә пәрзәнт ичидә, кәнҗиси — мән. Аилимиздә һәммиси сәнъәткә қизиқатти. Анам муәллим болған. У билим юртидики драма өмигини башқуратти. Һәдәм Маһирә Закир — кәспий сәнъәткар. У «Ғерип — Сәнәм» спектаклида Сәнәмниң ролини әҗайип маһарәт билән иҗра қилған. Дәсләп балетқа қизиқтим, кейинирәк дохтур болушни арман қилдим. Ахири мана, опера нахшичиси болуп шәкилләндим. Буниң үчүн маңа тоғра йөнилиш бәргән анамға, һәдәмгә вә, әлвәттә, мени қолумдин йетиләп Сәнъәт институтиға елип кәлгән устазим, мәшһур рәссам Ғази Әһмәткә, устазлирим — исми ХХҖгила әмәс, униң ташқирисиғиму мәлум болған Дилбәр Юнусқа, қазақстанлиқ композитор, профессор Бекен Рысбаевқа вә мени һәртәрәплимә қоллап-қувәтлигән барлиқ кәсипдашлиримға чәксиз миннәтдарлиғимни билдүримән.

— Үрүмчидики чоң аилиңиз билән мунасивәт қандақ? У яқларға берип-келип жүридиғансиз?

— Йол жирақ болғанлиқтин, пат-пат көрүшүш имканийитимиз йоқ. Мән ахирқи қетим у яққа 2008-жили бардим. Қериндашлирим, кәсипдашлирим, дост-яранлирим билән көрүшүп, бәк һаяҗанландим. Улар қизим Ботаниң әҗайип чирайлиқ, әқиллик қизлардин болуп йетилгәнлигигә бәк мәмнун болушти. Бота бәш яш вақтида Вәтәндин чиқип кәткән еди әмәсму! Ана зиминни, киндик қени төкүлгән жутимизни сеғинғанда, уйғурчә саз-нәғмини яңритип қоюп, әткән чай ичимиз. Үрүмчигә телефон қилип, узақтин-узақ муңдишимиз.

— Бәзидә һаятта таллавалған йолиңизға өкүнмәмсиз?

— Яқ. Мениң бу йөнилиштә меңишим, утуқларға қол йәткүзүшүм — дадамниң бүйүк армини еди. Мән шуниң үмүтини ақлидим дәп ойлаймән. Мошу йәрдә бир ейтип кетидиған нәрсә, мән қедимий уйғур сәнъитиниң алдида баш егимән. Биз уни асрап, сақлап, риваҗландурушимиз керәк. Амма буниң билән чәклинипла, тәрәққияттин қелишқа болмайду. Шуңлашқиму классик сәнъәттиму уйғур хәлқи вәкиллириниң дунияға тонулишини халиған болар едим.

Бота

— Нәқ мениң көңлүмдикини таптиңиз. Анам маңа пәқәт анила әмәс, йөләкчи, мәдәткар, устаз, ғәмхорчи... Униңға толуқ изаһ беришкә һәтта тилим йәтмәйду. Анамниң арқисида ениқ кәспимни таптим, конкурс-көрүкләргә қатнаштим, утуқларға қол йәткүздүм. Мюнхенға кәлгәндә, мән техи 7 яшта едим. Анам өз мутәхәссислигидин сирт, қошумчә ишларда ишләп, ихтисадий әһвалимизни йолға қойди. Қолайлиқ шараит яритиш мәхситидә йәр өйни иҗаригә алди. Маңа дәсләп пианино, кейин фортепьяно елип бәрди. Әң күчлүк мутәхәссисләрни яллап, мениң маһаритимни ашурди.

— Пианиноға болған қизиқишиңиз бәк әтигән башланған болса керәк?

— Мән әс киришкә башлиған пәйттә Руқийәм чоң апамниң қизи Пәридәмниң пианино челишиға қарап, бәк зоқлинаттим. Әтималим, анам мениң бу иштияқимни байқиған болса керәк, Қазақстанға кәлгән жили мени дәрһал Алмутидики Күләш Байсейитова намидики музыка училищесиниң фортепьяно синипиға бәрди. У йәрдә мән маһир музыкант Руфина Музафар қизиниң қолида мәшиқләндим. Америкиға барғандиму оқушумни тохтатмидим. Мюнхенда маңа Людмила Лисовая исимлиқ рус муәллими дәрис бәрди. Мюнхендики театр вә музыка университетида билим елип, пианист мутәхәссислигини егиләп чиқтим. Һазир униң аспирантурисида оқуватимән.

— Аниңиз иккиңларниң бир нәччә тилни өзләштүрүвалғиниңлар көрүнүп туриду...

— Биз Америкида инглиз тилини, Германиядә немис тилини үгәндуқ. Әнди Қазақстанда болса, қазақ вә рус тиллирини егиләш пурситигә ериштуқ. Худаға шүкри, ана тилимизниму унтиғинимиз йоқ.

— Уни байқидуқ. Әнди миллий таам, миллий саз-нәғмигә болған мунасивитиңлар қандақ?

— Бая анам тәкитләп өткинидәк, туғулуп-өскән дияримизни сеғинғанда, миллий саз-нәғмиләрни тиңшаймиз. Шәхсән өзәм ләңмәнни бәк яхши көримән. Нахшичилардин Абдулла Абдуреһимниң иҗадини яқтуримән.

— Әгәр сир болмиса, келәчәк реҗилириңизни билсәк?

— Һазирчә ечип ейтқидәк реҗәм йоқ. Амма мошу кәспим бойичә паалийитимни давамлаштуруп, чоң сәһниләргә интилидиғанлиғим муқәррәр. Бу җәһәттин анамниң һәм илмий рәһбәрлиримниң мәслиһитигә тайинимән.

— Сөһбитиңларға рәхмәт. Силәргә иҗадий утуқ тиләймән.

Сөһбәтләшкән

Ершат ӘСМӘТОВ.

***

Бурнакүн Алмута шәһиридики «Эва» ресторанида (мудири Турсунай Иминова) җумһурийәтлик Уйғур мәдәнийәт мәркизи йенидики Ханим-қизлар кеңишиниң уюштурушида бир топ уйғур җамаәтчилиги вәкиллириниң София вә Бота Закирлар билән учришиши болуп өтти.

Чәт әлдин кәлгән қериндашлиримизниң һөрмитигә уюштурулған бу баш қошушта ҖУЭМниң иҗраий мудири Рабик Исмайилов вә Ханим-қизлар кеңишиниң рәиси Әхтирим Әхмәтова, сәясәтшунас Дамир Һезбақиев, «Нава» ансамблиниң бәдиий рәһбири Азитим Бурһанов, Софияниң қериндашлири намидин тағиси, язғучи Мәсүмҗан Зулпиқар вә башқилар меһманлар намиға иллиқ тиләклирини билдүрди. Бу күни меһманларға кәспий нахшичилар Толунай Әйсарова билән Саһидәм Мәшрәпова вә һәвәскар нахшичи Абдуллам Йәһияров нахшилирини һавалә қилди. Өз новитидә София ханимму жиғилғанларға бир түркүм хәлиқ нахшилирини орунлап бәрди.